Επίσκοπος Συνέσιος, υπόδειγμα συνέπειας

Ο Συνέσιος ο Κυρηναίος (370-414), επίσκοπος Πτολεμαΐδας της Κυρήνης (Λιβύη, Βόρεια Αφρική), καυχιόταν για την καταγωγή του από το γένος των Ηρακλειδών που ίδρυσαν την αποικία της Κυρήνης. Ήταν παντρεμένος με χριστιανή γυναίκα με την οποία απέκτησε τρεις γιους, που πέθαναν νωρίς και τον άφησαν απαρηγόρητο. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια κοντά στην ονομαστή μαθηματικό και φιλόσοφο Υπατία, την οποία στις επιστολές του προσφωνεί σεβασμίαν και θειοτάτην, μητέρα, αδελφή και διδάσκαλον ευεργετικήν. Την εκτιμούσε τόσο, ώστε έγραψε στην 124^η επιστολή του ότι και στον Άδη ακόμα, εκεί που οι νεκροί πίνουν το νερό της λήθης, αυτός δεν πρόκειται να την λησμονήσει  («της φίλης Υπατίας μεμνήσομαι»). Ασχολήθηκε με την πολιτική στην πατρίδα του και την άμυνα κατά των βαρβαρικών επιδρομών. Ήταν και καλός διπλωμάτης, αφού πέτυχε να απαλλάξει την πατρίδα του από τους βαριούς φόρους, όταν στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη, το 399, να μεσολαβήσει στον αυτοκράτορα Αρκάδιο. Ο Συνέσιος συνδύαζε τη χριστιανική θρησκεία με τη νεοπλατωνική φιλοσοφία και περιφρονούσε το χριστιανικό όχλο, όμως οι συμπολίτες του εκτιμώντας τις αρετές του πίεζαν τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Θεόφιλο, να τον κάνει επίσκοπο Πτολεμαΐδας. Επτά μήνες ο Συνέσιος δίσταζε να δεχτεί, φοβούμενος μήπως παραμελήσει την αγαπημένη του φιλοσοφία, το κυνήγι (είχε γράψει και πραγματεία, τα «Κυνηγετικά») και την άθληση.  Ζήτησε μάλιστα να του επιτραπεί να διατηρήσει τις φιλοσοφικές απόψεις του που δεν συμφωνούσαν με τις χριστιανικές, π.χ. για την προΰπαρξη των ψυχών, την τριαδικότητα του θεού, όπως την εννοούν οι νεοπλατωνικοί και την αιωνιότητα και αφθαρσία του κόσμου. Θεωρούσε ότι οι ψυχές των ανθρώπων απορρέουν από την αθάνατη κοσμική ψυχή, που είναι «κόρη» του δημιουργού θεού και «τρίτος θεός» (Φαλάκρας εγκώμιον, 71BC), γι αυτό έχουν την τάση να επιστρέψουν στην πηγή τους. Για να κατέβει η ψυχή από τον αστρικό τόπο στη γη χρησιμοποιεί σαν όχημα το πνεύμα, που την ενώνει με το υλικό σώμα. Το εξαγνισμένο πνεύμα επιτρέπει στην ψυχή να επικοινωνήσει με το θεό. Ο Συνέσιος πίστευε ακόμη στις μαντείες και τα όνειρα, για τα οποία έγραψε το Λόγο «Περί Ενυπνίων», όπου ασχολείται με την προέλευση και την ερμηνεία των ονείρων και επιχειρεί ν’ απαντήσει στο ερώτημα, κατά πόσον επιζεί η ατομική συνείδηση μετά την εκμηδένιση της φυσικής ύπαρξης.  Δεν δεχόταν το δόγμα της ανάστασης των νεκρών, παρά μόνο σαν ιερή αλληγορία. Τις ιδέες του δεσμεύτηκε να μη διακηρύττει δημόσια, γιατί οι μεγάλες φιλοσοφικές αλήθειες πρέπει να μένουν κρυμμένες και «άρρητες». Είχε τη γνώμη ότι την αλήθεια την κατέχουν λίγοι, γιατί η γνώση της μπορεί να βλάψει τους πολλούς, όπως το ισχυρό φως τυφλώνει τον ασθενή.  Άλλος όρος που έθεσε, για να δεχτεί να γίνει επίσκοπος, ήταν να μη χωρίσει τη γυναίκα του, την οποία υπεραγαπούσε. Ως επίσκοπος συνέχισε να φροντίζει για το καλό των συμπολιτών του και να  αποκρούει βαρβαρικές επιθέσεις, λέγοντας ότι κατάγεται από Λάκωνες που πολεμούν σαν τον Λεωνίδα αψηφώντας το θάνατο. Έτσι συνδύαζε τις ιδιότητες του θρησκευτικού, πολιτικού και στρατιωτικού ηγέτη. Ασχολήθηκε ακόμη με τη λογοτεχνία και την ποίηση. Στο σύγγραμμά του «Δίων» γράφει ότι ο φιλόσοφος  πρέπει να μυείται στα έργα των «χαρίτων» (ποίηση, μουσική, λογοτεχνία) και να είναι ακριβώς Έλληνας. Ανάμεσα στα έργα του είναι το «Φαλάκρας εγκώμιον» που συνδυάζει χιούμορ και φιλοσοφική σκέψη. Στους Ύμνους του υπάρχουν άφθονα ειδωλολατρικά στοιχεία, π.χ. ο Χριστός κατεβαίνει στον Άδη και συναντά τον Κέρβερο (Ύμνος 8, στ. 13-21) ή ταυτίζεται με τον Τιτάνα Ήλιο (Ύμνος 3, στ. 20). Δεν αναφέρει όμως τη Σταύρωση ούτε χρησιμοποιεί τον  όρο αμαρτία, που είναι βασικός στο δόγμα της σωτηρίας. Ο Συνέσιος δεν αναμίχθηκε στις δογματικές έριδες της εποχής του, αλλά παρέμεινε επίσκοπος-φιλόσοφος, λάτρης της ανθρωπιστικής ελληνικής παιδείας και προπάντων συνεπής στις ιδέες του.