Όταν το μυαλό μολύνεται από ιδέες...

 Όταν το μυαλό μολύνεται από  ιδέες – ιούς (γνωστικές προκαταλήψεις) είναι επιρρεπές σε λάθη. Κρίνει από την εμφάνιση ή την ευγλωττία κάποιου για το ποιόν του. Εμπιστεύεται δημοσιεύματα και φήμες. Παρασύρεται από βαρύγδουπες δηλώσεις και από λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες (αγάπη, δικαιοσύνη, δημοκρατία... κλπ). Θεωρεί αξιόπιστα τα άτομα που έχουν αξιώματα και τίτλους (εμπιστοσύνη στην αυθεντία). Αντί να επιχειρηματολογεί κατά της άποψης με την οποία διαφωνεί, κάνει προσωπική επίθεση εναντίον του ατόμου που έχει διαφορετική  γνώμη (προκατάληψη κατά προσώπου) συκοφαντώντας το ή γελοιοποιώντας το. Νομίζει ότι κατέχει την αλήθεια και δεν αλλάζει πεποιθήσεις, ακόμα κι όταν η πραγματικότητα τις διαψεύδει (ιδεολογική ανοσία). Γι αυτό, κατά τον Μαξ Πλανκ, για να επικρατήσει ένας νεωτερισμός, πρέπει να εκλείψουν σταδιακά οι αντίπαλοί του. Θυσιάζει τα πιστεύω του για να αρέσει στην ομάδα που ανήκει. Πιστεύει σε τυχερούς αριθμούς, γούρια, φυλαχτά, συμπτώσεις και τρέφει αστήρικτη αισιοδοξία (πλάνη του τζογαδόρου). Προσωποποιεί άψυχα αντικείμενα, βλέπει μορφές σε τυχαία σχήματα (παρειδωλία) ή διακρίνει λέξεις σε ακαθόριστους ήχους. Θυμάται ή ξεχνά ό,τι θέλει (παρατηρησιακή επιλεκτικότητα). Δέχεται κάτι, επειδή δεν μπορεί να το καταρρίψει (επίκληση άγνοιας). Δημιουργεί ψευδείς μνήμες. Συνεργεί στην εκπλήρωση κάποιας πρόβλεψης (αυτοεκπληρούμενη προφητεία). Χρησιμοποιεί λάθος συγκρίσεις και σοφίσματα π.χ. ο άνθρωπος είναι ον δίποδο και άπτερο, άρα ένας μαδημένος πετεινός είναι άνθρωπος. Κάνει κυκλικούς συλλογισμούς (φαύλος κύκλος ή ταυτολογία) που ξεκινούν από μια αυθαίρετη κρίση και καταλήγουν σε ένα συμπέρασμα, πχ.: Η Βίβλος είναι θεόπνευστη – Η Βίβλος λέει ότι υπάρχει θεός - Άρα υπάρχει θεός… Αν λοιπόν θέλει κάποιος να κρίνει ορθά, πρέπει  ν’ αποφεύγει τις γνωστικές προκαταλήψεις.

Ύλη και συνείδηση

Μέσα από την ύλη ξεπηδά κάτι άυλο, η συνείδηση. Το ξύπνημά της είναι η κορύφωση μιας εξέλιξης που αποδίδουν ποιητικά οι στίχοι «ο θεός κοιμάται μέσα στο βράχο /ονειρεύεται μέσα στο φυτό/ σαλεύει μέσα στο  ζώο/ και ξυπνά μέσα στον άνθρωπο» (Ιμπν Αλ Αράμπι, ελ. Βικιπαίδεια, συνείδηση). Η λέξη συνείδηση παράγεται από το συνειδέναι, απαρέμφατο του σύνοιδα (=γνωρίζω καλά). Σημαίνει τη δυνατότητα του ανθρώπου να σκέφτεται, να κρίνει και να κατανοεί τον εαυτό του και το περιβάλλον του. Ξεκινά από απλές μορφές και εξελίσσεται σε πολύπλοκες, ανάλογα με την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου από τον οποίο παράγεται, ενώ συνεχώς εμπλουτίζεται με εμπειρίες και παράγει πληροφορίες. Ως υποκειμενική λειτουργία εξαρτάται από το άτομο που παρατηρεί τον κόσμο και τον εαυτό του. Εκτός από την ατομική συνείδηση, υπάρχει και η συλλογική, οι κοινές πεποιθήσεις και αξίες. Η συνείδηση ορίζει ή δημιουργεί την πραγματικότητα μέσα στην οποία υπάρχουμε. Οι θρήσκοι την ταυτίζουν με την ηθική  που υπαγορεύεται από μια εσωτερική φωνή ελέγχου της συμπεριφοράς, ικανή να προκαλεί τύψεις, δηλ. συναίσθημα ενοχής. Συνείδηση όμως χωρίς το υλικό υπόστρωμά της, τους νευρώνες του εγκεφάλου, δεν υπάρχει.

Το πνεύμα αναδύεται από την ύλη Η συνείδηση βασίζεται στην ύλη, αφού ως προϊόν του εγκεφάλου επηρεάζεται από τη δράση χημικών ουσιών και ηλεκτρικών κυμάτων που αυτός παράγει ή δέχεται. Χάρη στον εγκέφαλο αποκτάμε εικόνα του κόσμου και του εαυτού μας. Κατά πόσο ανταποκρίνεται αυτή στην αλήθεια, δηλ. τη γενική εκτίμηση που αποτελεί κανόνα και μέτρο σύγκρισης, εξαρτάται από την κληρονομικότητα, το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, τη βιολογική μας κατάσταση και την υγεία. Στα χρόνια του Χριστού οι εγκεφαλικές βλάβες που προκαλούν σχιζοφρένεια, επιληψία, μανιοκατάθλιψη και παρόμοια φαινόμενα αποδίδονταν σε δαιμόνια, που κυρίευσαν  ψυχές αμαρτωλές, γι αυτό οι ασθενείς υποβάλλονταν σε εξορκισμούς αντί άλλης θεραπείας. Στην εποχή μας γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη, ασθένεια συχνά κληρονομική, αντιμετωπίζεται με αύξηση της σεροτονίνης (ουσία νευροδιαβιβαστής με την οποία επικοινωνούν οι νευρώνες). Το ίδιο και στη σχιζοφρένεια, οι παραισθήσεις και οι φωνές του θεού ή του διαβόλου που προτρέπουν  ακόμα και σε φόνο, υποχωρούν με λήψη φαρμάκων... Τι είδους ψυχή είναι αυτή, που χρειάζεται τα χάπια της για να συνέλθει;