Μαγεία και θρησκεία

Η πίστη στην ύπαρξη ανθρωπόμορφων πνευμάτων οφείλεται αρχικά σε όνειρα στα οποία οι πεθαμένοι εμφανίζονται σαν ζωντανοί. Τα πνεύματα χωρίστηκαν σε αγαθά και κακοποιά και άρχισε η προσπάθεια να κερδηθεί η εύνοιά τους με προσευχές και προσφορές ή να επιτευχθεί η αποτροπή τους με εξορκισμούς. Το ρόλο των μεσολαβητών μεταξύ ανθρώπων και πνευμάτων ανέλαβαν οι μάγοι και οι σαμάνοι, που  ισχυρίζονταν ότι  τα πνεύματα τους αποκάλυπταν μυστικές γνώσεις. Κατά το τέλος της εποχής των παγετώνων αναπτύχθηκε από τροφοσυλλέκτες ο πολιτισμός των Σπηλαιογραφιών (Ν. Γαλλία, Ισπανία, Β. Αφρική, Ιταλία και Ελλάδα). Εκεί βλέπουμε τις πρώτες προσπάθειες μύησης σε μαγικά μυστικά για την επιβίωση της ομάδας. Η γη ήταν το θηλυκό που γεννά από το σπέρμα του ουρανού τη ζωή. Θεωρούσαν τη σεξουαλική πράξη ιερή (αιδοία = σεβάσμια). Με την γονιμική μιμητική μαγεία παρακινούσαν τον ουρανό να ρίξει το σπέρμα του (τη βροχή) σε περιόδους ανομβρίας και κατασκεύαζαν γυναικεία είδωλα με τονισμένα σεξουαλικά γνωρίσματα (πρωτόγονες Αφροδίτες). Η μαγεία έγινε η βάση όλων των θρησκειών και των μυστηρίων. Η συμβολική θεοφαγία που τελείται στο χριστιανισμό κάποτε ήταν πραγματική ανθρωποφαγία. Κατά την τελευταία Παγετώνια εποχή (80.000-10.000 π.Χ.) η Μεσόγειος, η Σαχάρα και η περιοχή ως την Αραβία και τον Περσικό κόλπο είχαν πλούσια βλάστηση, όπως δείχνουν βραχογραφίες. Σε βραχογραφίες της Σαχάρας της περιόδου 8.000-6000 π.Χ. υπάρχουν σκηνές μαγικο-θρησκευτικές. Άνθρωποι που πετούν ή υποκλίνονται σε τεράστιες αρσενικές φιγούρες και πρόσωπα που κρατούν κάτι αντικείμενα σαν παραισθησιογόνα μανιτάρια. Μετά την τήξη των παγετώνων (10.000 π.Χ.) τα νερά των θαλασσών ανέβηκαν στο σημερινό επίπεδο αφανίζοντας ζώα, φυτά και ανθρώπους. Η Μεσόγειος χώρισε την Ευρώπη από την Αφρική. Οι κορφές των βουνών έγιναν νησιά. Όταν ο άνθρωπος άρχισε να καλλιεργεί τη γη και να δημιουργεί οικισμούς, παρατήρησε τον κύκλο της ζωής και του θανάτου στη φύση και τον βασικό ρόλο της βροχής και θέσπισε τελετές γονιμικής μαγείας κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Η κεντρική αποθήκη κάθε οικισμού έγινε ιερό, που  διαχειριζόταν η κάστα των ιερέων. Το ιερατείο  περιέβαλε τις πρακτικές γνώσεις της εποχής με θρησκευτικούς μύθους. Η γνώση αποκαλυπτόταν μόνο στους μυημένους στον ανώτατο βαθμό. Στην  Αίγυπτο απαιτούνταν 7 βαθμοί Μύησης και 2 βαθμοί ακόμα για να γίνει κάποιος «υιός θεού». Στα ιερά υπηρετούσαν ιερόδουλες, ακόμη και στο Ναό του Σολομώντα και μετείχαν στα δρώμενα (αναπαραστάσεις μύθων). Κεντρικό στοιχείο στα Μυστήρια ήταν ο θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται, συμβολίζοντας τη σπορά και τη βλάστηση (Ταμμούζ στη Μεσοποταμία, Αδωνάι και Βάαλ στη Συρία-Παλαιστίνη που η λατρεία του έφτασε στην Κρήτη με τη μορφή του Μινώταυρου, Τελεπινούς και Άττης στη Μ. Ασία, Όσιρις στην Αίγυπτο. Καδμίλος, Διόνυσος και Περσεφόνη στο Αιγαίο). Τα παλαιότερα μυστήρια είναι του Ταμμούζ στη Μεσοποταμία (Σουμερία, Ακκαδία, Βαβυλωνία). Ο Ιεζεκιήλ καταγγέλλει ότι στο Ναό του Σολομώντα γυναίκες θρηνούσαν τον Ταμμούζ. Σώθηκαν αποσπάσματα του μύθου σε πινακίδες με τίτλο Κάθοδος της Ιστάρ στον Κάτω Κόσμο, απ’ όπου ανασταίνεται την 3^η μέρα.  Το αναστάσιμο φιλί της αγάπης προέρχεται από τα όργια της μιμητικής μαγείας. Ο Ταμμούζ (εραστής, σύζυγος και αδελφός της Ιστάρ ή Ιναννά ή βασίλισσας των Ουρανών) συμβόλιζε το σπόρο που βλασταίνει την άνοιξη. Στις πινακίδες της Ουγκαρίτ είναι γιος του Ελ, πατέρα των θεών. Περί του Άδωνη ο χριστιανός συγγραφέας Ιούλιος Φιρμίκιος Μάτερνος (4^ος αι.) γράφει στο «De errore profanarum religionum” ότι η αναπαράσταση του θείου δράματος διαρκούσε μία εβδομάδα και περιλάμβανε το θάνατο, τον επιτάφιο θρήνο και την ανάστασή του.  Λίγο πριν την ανάσταση ο ιερέας μύρωνε τα στόματα των πιστών και ψιθύριζε «θαρσείτε, μύσται, του θεού σεσωσμένοι, έσται γαρ ημίν εκ πόνου σωτηρία». Στα Μυστήρια της Κυβέλης, στη Μικρά Ασία οι μύστες έκαναν θυσία αυτοευνουχισμού και έθαβαν στη γη τα όργανά τους (γονιμική μαγεία). Από τέτοια έθιμα προέκυψε το έθιμο της περιτομής. Σύμφωνα με το μύθο, η Κυβέλη ερωτεύθηκε τον ΄Αττη και όταν οι συγγενείς του θέλησαν να τον παντρέψουν με άλλη, τον τρέλανε, με συνέπεια να αυτοευνουχιστεί και να σκοτωθεί από αγριόχοιρο. Η Κυβέλη παρακάλεσε τον Δία να τον κάνει αθάνατο. Η Ανάσταση του Άττη γιορταζόταν κατά την εαρινή ισημερία (25 Μαρτίου) και λεγόταν Ιλάρια. Στη γονιμική μαγεία ανήκει και το αρχαίο έθιμο της Μέσης Ανατολής να θυσιάζεται ο εραστής της θεάς (σταροβασιλιάς) και να θάβεται μπρούμυτα. Στις τελετές χρησιμοποιούσαν παραισθησιογόνα π.χ. όπιο (η υπνοφόρος παπαρούνα είναι αυτοφυής στη Μ. Ασία). Στην Αίγυπτο καταγράφηκαν τελετές μύησης στα αρχαία ιερογλυφικά και φυλάγονταν στα ιερά. Ο Μανέθων (3^ος αι. π.Χ.) με τη βοήθεια του μυημένου στα Ελευσίνια Τιμόθεου τα μετέφρασε στα Ελληνικά ως «Ερμητικά Κείμενα». Ο μύστης δεν έπρεπε ν’ αλλάξει τίποτε απ’ όσα μάθαινε ούτε να τα αποκαλύψει. Ο Κλήμης, επίσκοπος Αλεξανδρείας, ήταν μυημένος στα Ελευσίνια Μυστήρια, αλλά δεν τόλμησε να τα αποκαλύψει.Τα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν 3 βαθμούς μύησης (Μικρά, Μεγάλα και Εποπτικά). Στον 3^ο βαθμό  αποκάλυπταν το μυστήριο της ζωής και τη θέωση.  Στην Αίγυπτο γινόταν συμβολικό ταξίδι του μύστη στον Άδη και επαναφορά στο φως. Ακολουθούσε «θρονισμός»: ο μύστης καθόταν στο μέσον του ιερού και γύρω του το ιερατείο έψελνε ύμνους αποτρεπτικούς και ευχετήριους. Ένας ανάδοχος αναλάμβανε να εξηγεί στον μυούμενο τους μύθους  και τα σύμβολα. Ανάλογες τελετές γίνονταν στα Μυστήρια του Δία στην Κρήτη και του Μίθρα στην Περσία. Οι μύστες αναγνωρίζονταν μεταξύ τους με σύμβολα, χειρονομίες και συνθηματικές λέξεις.  Οι μύστες της Ίσιδας έφερναν το μπράτσο σε ορθή γωνία μπροστά στο στήθος, ενώ οι μυημένοι στα Ελευσίνια, πάνω από το κεφάλι τους.   Μεγάλοι μύστες ήταν ο Κάδμος (ανασύστησε τα Καβείρια Μυστήρια), ο Ορφέας (Ορφικά Μυστήρια και Διονυσιακά) και ο Πυθαγόρας, που πίστευε ότι η ψυχή μετά το θάνατο  μετενσαρκώνεται μέχρι να περάσει στον κόσμο των θεών. Στο κοινόβιο του Πυθαγόρα, στον Κρότωνα, υπήρχε επιγραφή «Εκάς οι βέβηλοι» (Απομακρυνθείτε, ιερόσυλοι). Η φράση αυτή στην χριστιανική εκκλησία έγινε εντολή απομάκρυνσης των αμύητων και κλεισίματος των θυρών, πριν από την τέλεση του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας: "οι κατηχούμενοι προέλθετε, μη τις των κατηχουμένων!'', "τας θύρας, τας θύρας, εν σοφία πρόσχωμεν!"