Η προέλευση του θεού της Βίβλου

Ο Ελ και οι γιοι του 

Στη Βόρεια Συρία άκμαζε  η πόλη Ουγκαρίτ από το 6500  ως το 1100 π.Χ., που την κατέστρεψαν οι Λαοί της Θάλασσας. Εκεί βρέθηκαν πινακίδες με σφηνοειδή γραφή, στις οποίες ο ανώτατος θεός ονομάζεται Ελωχίμ, Ελωέ, Ελ και Ιλού. Στους ύμνους προς αυτόν υπάρχουν  στίχοι που συναντούμε στη Βίβλο, π.χ. «Στη φωνή του θεού έτρεμε ο Λίβανος και ο Ερμών. Τα όρη σκίρτησαν», ("φωνή κυρίου συντρίβοντος κέδρους και συντρίψει κύριος τας κέδρους του Λιβάνου", Ψαλμός 28:5, "Τα όρη εσκίρτησαν", Ψαλμ. 113:4)- «Βασιλείς και ηγεμόνες θα σκύβουν μπροστά σου», "ο καθήμενος επί του θρόνου αυτού" ("προσκυνήσουσιν αυτώ πάντες οι βασιλείς της γης", Ψαλμ. 71:11, "εκάθησας επί θρόνου...», Ψαλμ. 9:5) «ο επιβαίνων επί των νεφών» («ο τιθείς νέφη την επίβασιν  αυτού» Ψαλμ. 103:3) κ.λπ. Ο «ύψιστος θεός» Ελ είχε σύζυγο και γιους. Από αυτούς, ο Βάαλ ήταν θεός του Ήλιου, ο Μοτ  του θανάτου και ο Γιαμ ή Γιαχ ή Γιαχβέ των νερών, της αβύσσου και του κατακλυσμού (ίδιες αρμοδιότητες έχει και ο θεός της Βίβλου:«άβυσσος άβυσσον επικαλείται εις φωνήν των καταρρακτών σου», «Κύριος τον κατακλυσμόν κατοικιεί», Ψαλμ. 28, 10). Ο Γιαχβέ λατρευόταν  στη Μαδιάμ (ΒΔ τμήμα της Αραβίας), όπου ήταν ιερέας ο Ιοθόρ, πεθερός του Μωυσή. Στην Αίγυπτο λατρεύτηκε ως Ατών (Ήλιος) στα χρόνια του μονοθεϊστή φαραώ Ακενατών (Αμένοφις Δ΄, 14^ος αι. π.Χ). Οι ιδρυτές του ιουδαϊσμού ταύτισαν τον Ελ με τον Γιαχβέ. Τα πολλά ονόματα του θεού της Βίβλου (Ηλί, Ελοχίμ, Αδονάι, Σαβαώθ, Ων, Γιαχβέ, Ιεχωβά, Ιού, Ιαώ, Ύψιστος, Κύριος…) φανερώνουν το πολυθεϊστικό παρελθόν των Εβραίων. Το Γιαχβέ προέρχεται από το ρήμα χαχαϊά =υπάρχω, εξ ου χεβά =ουρανός και  Εύα= ζωή. Το όνομα Γιαχβέ  υπήρχε πριν από το Μωυσή, όπως δείχνει το όνομα Γιωχέβεδ της μάνας του Μωϋσή (Εξ. 6,20). Ανάμνηση της μοιρασιάς του κόσμου ανάμεσα στους γιους του Ελ υπάρχει στην «Ωδή του Μωυσή» (Δευτερονόμιο, κεφ. ΛΒ΄8-9:  «Όταν ο ύψιστος χώριζε τα έθνη, αφού διέσπειρε σε διάφορα μέρη της γης τους απογόνους του Αδάμ, όρισε τα σύνορα των εθνών σύμφωνα με τον αριθμό των αγγέλων του θεού και δόθηκε μερίδιο και κληρονομιά στον Κύριο (τον Γιαχβέ), λαός δικός του, ο Ισραήλ, οι απόγονοι του Ιακώβ»). Ο Ελ λατρευόταν από την Παλαιστίνη και τη Συρία μέχρι τη Βαβυλώνα, πολύ πριν γεννηθεί ο Ιουδαϊσμός. Το όνομά του υπάρχει στη Βίβλο αυτούσιο (Ελ, Ηλ, Ελωί, Ηλί) ή σύνθετο (Ελισσαιέ, Ηλιού, Ισραήλ…). Από αυτό προέρχεται και το όνομα του Αλλάχ. Στο πάνθεο των Χαναναίων ο Ελ προήδρευε ενός συμβουλίου από κατώτερους θεούς, δικά του παιδιά, που αποκαλούνται άγγελοι του θεού. Μεταξύ αυτών συγκαταλεγόταν ο Γιαχβέ. Έτσι εξηγούνται βιβλικά χωρία όπως: «ποιήσωμεν άνθρωπον» (Γένεσις, α΄26), «καταβάντες συγχέωμεν αυτών εκεί την γλώσσαν» (Γένεσις, ια΄7), «ο θεός έστη εν συναγωγή θεών» (Ψ. 81:1), «ουκ έστιν όμοιός σοι εν θεοίς, κύριε» (Ψ. 85:8)· «τις ομοιωθήσεται τω κυρίω εν υιοίς θεού;» (Ψ. 88:7), «θεούς ου κακολογήσεις» (Εξ. ΚΒ΄28) ... Ο βασιλιάς της Σαλήμ, Μελχισεδέκ,  ανώτερος από τον Αβραάμ, αποκαλείται στη Βίβλο «ιερέας του θεού του Υψίστου», δηλ. του Ελ, πριν εμφανιστεί το ιερατικό σύστημα (Λευίτες) στους Εβραίους. Ο ιερέας Ιλιμιού με εντολή του βασιλιά της Ουγκαρίτ Νικμαντού Β΄ έγραψε το έπος του Βάαλ (14^ος αι. π.Χ.), όπου περιγράφει τον κατακλυσμό που έκανε ο Γιαμ για να σκοτώσει τον Βάαλ, ο οποίος πέθανε, αναστήθηκε και σκότωσε τον Γιαμ με κεραυνούς.  Οι Χαναναίοι πρόγονοι των Ισραηλιτών άλλοι λάτρευαν το Γιαχβέ και άλλοι τον Βάαλ. Στην πόλη  Έμπλα, κοντά στην Ουγκαρίτ, βρέθηκαν επιγραφές του 2300 π.Χ με βιβλικά ονόματα: Αμπράμου (Αβραάμ), Ισμαϊλου (Ισμαήλ), Νταούντουμ (Δαβίδ) κ.α. Εδώ λατρευόταν ο Ελ και τα παιδιά του, οι Ελοχείμ.   Σε επιγραφή με ονόματα βασιλέων (24^ος αι. π.Χ) υπάρχει ο Εβριούμ, επώνυμος των Εβραίων. Ο βασιλιάς Ναραμσίν, της Ακκαδικής αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από την Παλαιστίνη ως το σημερινό Ιράν, κατέστρεψε την Έμπλα. Κάτοικοί της πήγαν στην Αίγυπτο και ίδρυσαν τη σημιτική δυναστεία των Υκσώς (16^ος αι. π.Χ)).  Ο Αιγύπτιος ιστορικός Μανέθων (3^ος αι. π.Χ) τους ονομάζει «βασιλείς ποιμένες». Διώχτηκαν το 1540 π.Χ από την Αίγυπτο και κατέφυγαν στην Ουγκαρίτ. Ο Ιώσηπος (37-100 μ.Χ) θεωρεί τους βασιλείς της Ουγκαρίτ πατριάρχες των Εβραίων. Ισραηλινοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι οι Ισραηλίτες ζούσαν εξ αρχής στη Χαναάν και δεν την κατέκτησαν με πόλεμο. Έξοδος από την Αίγυπτο δεν έγινε ούτε γεννήθηκε ο μονοθεϊσμός  στο Σινά. Οι Ισραηλίτες ήταν πολυθεϊστές, όπως οι συμπατριώτες τους Χαναναίοι και ο ανώτατος θεός τους, ο Γιαχβέ, είχε σύζυγο, την Ασερά, θεά της γονιμότητας, που σύμφωνα με επιγραφές είναι «θεά του ουρανού» «που δίνει ζωή στους θεούς» και «που περπατά στη θάλασσα». Πολλά αγαλματάκια της αποκαλύπτονται στο Ισραήλ. Σε δύο κομμάτια πιθαριού του 8^ου αι. π.Χ. υπάρχει η επιγραφή «ο Γιαχβέ και η Ασερά του». Οι γυναίκες έφτιαχναν ψωμιά με τη μορφή της και τα έτρωγαν μετά από ειδική τελετή. Εικονιζόταν σε πήλινα ειδώλια, σε ξύλα, σε βωμούς και σε δέντρα. Στη Βίβλο αναφέρεται πάνω από 40 φορές σαν ξύλινη στήλη, δέντρο ή άλσος. Ήταν προστάτιδα του σπιτιού και η λατρεία της ανάγεται στην προϊστορική εποχή της μητριαρχίας. Το εβραϊκό ιερατείο την πολέμησε με μανία. Ο βασιλιάς Ιεζεκίας (7^ος αι. π.Χ.) κατέστρεψε τα άλση και τα αγάλματά της. Ωστόσο η λατρεία της επανερχόταν μετά από κάθε αιματηρή κατάπνιξη. Λατρευόταν ακόμα και στο παλάτι (π.χ. από τον Σολομώντα και τις γυναίκες του) και μέσα στο Ναό της Ιερουσαλήμ. Οι παλαιοί θεοί των Ισραηλιτών διατηρήθηκαν ως άγγελοι, υπηρέτες του Γιαχβέ, ο Βάαλ επέζησε ως Βεελζεβούλ (άρχοντας των μυγών) και το δέντρο-σύμβολο της Ασερά έγινε η επτάφωτη λυχνία. Το ιερατείο του Γιαχβέ προσπάθησε να κρύψει την καταγωγή  του θεού του απαγορεύοντας με θανατική ποινή την προφορά του ονόματός του και επιβάλλοντας  τυφλή υποταγή σ’ αυτόν.    Κάθε πατριάρχης και προφήτης του Ισραήλ άκουγε στον ύπνο ή τον ξύπνιο του τη φωνή του Γιαχβέ κι αντιλαμβανόταν την παρουσία του. Ο Αβραάμ κοιτώντας τον έναστρο ουρανό άκουγε μια φωνή να τον καλεί σε περιπέτειες. Άλλοτε του ζητούσε να θυσιάσει το γιο του κι άλλοτε με μορφή αγγέλου, πριν κάψει τα Σόδομα, έπιανε μαζί του κουβέντα κι έταζε να του δώσει όλη τη γη, ως εκεί που έφτανε το μάτι του. Πιο φλύαρος ήταν ο Γιαχβέ με το Μωυσή. Τον καλούσε μέσα από φλεγόμενο θάμνο, τον δασκάλευε μαγικά κόλπα, του υπαγόρευε νόμους στην κορφή του Σινά...  Πατούσε πάνω σε ζαφείρια: «είδον τον τόπον ου ειστήκει ο θεός του Ισραήλ  και τα υπό τους πόδας αυτού ωσεί έργον πλίνθου σαπφείρου» (Έξοδ., κδ΄10). Γινόταν  φωτιά και καταβρόχθιζε τα ολοκαυτώματα. Φώτιζε τα βράδια την έρημο. Κρυβόταν μέσα σε σύννεφα καπνού στη σκηνή του μαρτυρίου… Αρνήθηκε όμως να του εμφανιστεί πρόσωπο προς πρόσωπο: «ου γαρ μη ίδη άνθρωπος το πρόσωπόν μου και ζήσεται»( Εξοδ., ΛΓ΄18-23). Ο Δαβίδ  κατάλαβε ότι ο Γιαχβέ οδηγούσε το στρατό του κατά των  Φιλισταίων, από το θόρυβο που έκαναν οι  κορφές των απιδεών (αχλαδιές) καθώς σείονταν (Α΄ Παραλειπ.,ιδ΄,15). Ο προφήτης Ηλίας τον άκουσε στη  σπηλιά του όρους Χωρήβ να του λέει: -Αύριο βγες και θα με δεις να περνώ από μπροστά σου..  Κι όταν βγήκε για να τον δει, "πρώτα φύσηξε βοριάς που διέλυε όρη, μετά έγινε σεισμός, μετά κατέβηκε φωτιά και τέλος ακούστηκε φωνή αύρας  λεπτής που μιλούσε ανθρώπινα και αυτός ήταν ο Γιαχβέ". Όλη αυτή την επίδειξη την έκανε για να τον στείλει να χρίσει βασιλιά της Συρίας τον Αζαήλ και βασιλιά του Ισραήλ τον Ιού, όσοι γλιτώσουν από τον ένα, να θανατωθούν από τον άλλο και να μείνουν ζωντανοί μόνο 7000 Ισραηλίτες (Γ΄ Βασιλ.,ιθ΄9-18). Το ανθρώπινο μυαλό ρέπει σε «γνωστικές προκαταλήψεις». Προσωποποιεί άψυχα αντικείμενα ή βλέπει μορφές σε τυχαία σχήματα από σύννεφα, λεκέδες κλπ (παρειδωλία) ή διακρίνει λέξεις και «κληδόνες» (προμηνύματα)  σε ακαθόριστους ήχους, όπως το φύσημα του αέρα  και το θρόισμα των φύλλων. Έτσι εξηγούνται οι φωνές του θεού που άκουγαν οι ευφάνταστοι Εβραίοι προφήτες και ερμήνευαν κατά το δοκούν.

***