Περί θανάτου

H έδρα των νοητικών λειτουργιών και της προσωπικότητας του ανθρώπου ονομάστηκε ψυχή. Τροφή για την ψυχή είναι η ορθή γνώση και αγωγή απαλλαγμένη από ιούς που προσβάλλουν την ψυχική υγεία. Η επίδραση στην ψυχή φαρμάκων που διοχετεύονται στο σώμα, φανερώνει την υλική της προέλευση και εξάρτηση. Ζωή, ψυχή, νόηση, πνεύμα, είναι ιδιότητες αναφυόμενες από τη ζωντανή ύλη. Άραγε αυτονομούνται ή καταστρέφονται, όταν παύσουν οι σωματικές λειτουργίες; Όταν το σώμα πεθάνει, τα υλικά στοιχεία του αποσυντίθενται και ανακυκλώνονται στο χωνευτήρι της φύσης. Λέγεται ότι η ψυχή παραμένει ενιαία και ελευθερώνεται ως ενέργεια μεταφέροντας την προσωπικότητα του ατόμου  σε μιαν άλλη, ενεργειακή διάσταση, όπου τα σωματικά όργανα είναι αχρείαστα. Αν υποθέσουμε πως την ψυχή  συνθέτουν άυλα στοιχεία που διαλύονται μετά το θάνατο του σώματος, πιθανόν να ανακυκλώνονται δημιουργώντας νέους συνδυασμούς. Ίσως η διάλυση του νοητικού σώματος να διαρκεί περισσότερο από τη σωματική και να είναι ανάλογη της πυκνότητας του. Πιο πιθανή όμως είναι η ταυτόχρονη παύση σωματικών και νοητικών λειτουργιών. Τη στιγμή που σβήνει ο διακόπτης λειτουργίας του σώματος, παύει η ροή της ψυχικής και ζωικής ενέργειας που το διαπερνά. Η Φύση τείνει να κατακτήσει τη δική της αυτοσυνειδησία και αθανασία μέσω επιλογών και πειραματισμών κι εμείς είμαστε μέρος αυτού του πειράματος, που ξεκίνησε τυχαία και συντελείται ασυναίσθητα, θα περάσει όμως κάποτε σε φάση τελειοποίησης, αν δεν πάει κάτι στραβά και αυτοκαταστραφεί. Η Φύση δημιούργησε τον πρώτο σπινθήρα ζωής και για να τον προστατέψει τον κάλυψε με ό,τι διέθετε. Χημικές ενώσεις  παρήγαγαν, για προστασία και τροφοδοσία του, συστήματα από ιστούς και όργανα, στηρίγματα και θήκες από οστά και κελύφη. Για την αντιγραφή του οργανισμού σχηματίστηκε η αλυσίδα του γενετικού κώδικα, που με τις μεταλλάξεις δημιουργεί άπειρες παραλλαγές. Έτσι, βήμα προς βήμα δημιουργήθηκαν σάρκινες «συσκευές», δέκτες και πομποί ενέργειας, μέσω των οποίων ένα αόρατο ενεργειακό πεδίο γίνεται αισθητό, αλληλεπιδρά με την ύλη και παράγει νόηση και συνειδητότητα. Ενστικτώδης σκοπός της ανάδυσης της ζωής ήταν η παραγωγή νόησης με την αλληλεπίδραση ύλης και ενέργειας. Το άψυχο σύμπαν γίνεται έμψυχο και σκεπτόμενο εξελίσσοντας τις μορφές που δημιουργεί. Κάθε γέννηση και θάνατος είναι ένα βήμα προς αυτόν το σκοπό.  Κάθε ζωντανό πλάσμα αναπτύσσει την αίσθηση του εγώ, - κέντρο  ενός προσωπικού κόσμου που ο θάνατος καταστρέφει με τρόπο εξευτελιστικό. Ο θάνατος είναι ύβρις στο εγώ, την προσωπικότητα και την ψυχή του ατόμου. Είναι όμως η αληθινή δημοκρατία γιατί δεν λογαριάζει τα υπερτροφικά εγώ, που ισχυροποιήθηκαν με τον πλούτο και την εξουσία. Τους επιφυλάσσει την ίδια ισοπεδωτική μοίρα με τα εξασθενημένα.  Δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε το δάνειο της ζωής ούτε ν’ αποφύγουμε το χρέος του θανάτου. Είναι  φυσική αναγκαιότητα και νομοτέλεια. Το ίδιο φυσικό είναι να μισούμε το θάνατο, αφού απώτερος σκοπός της Φύσης είναι η αθανασία, η τελική φάση της εξέλιξης κατά την οποία  θα προκύψουν σταθερές, αναλλοίωτες μορφές. Η δημιουργία τέτοιων μορφών θα δώσει τέλος στη διαδοχή γέννησης-θανάτου. Η στασιμότητα όμως δεν ταιριάζει στη ζωή. Γνώρισμα των ζωντανών οργανισμών είναι η κίνηση και η μεταβολή, που δημιουργεί την αίσθηση της ροής του χρόνου, μέσα στον οποίο οι μορφές εξελίσσονται. Σε ένα σύμπαν χωρίς μεταβολή, χωρίς γέννηση και θάνατο, ο χρόνος είναι απών. Ακόμη και η επίγνωση ότι ζούμε  σε εικονική πραγματικότητα, όπου χρόνος και χώρος είναι ψευδαίσθηση, δεν αρκεί για να μετριάσει το φόβο. Η οδύνη του θανάτου είναι το αντίτιμο για τη ζωή που μας δόθηκε. Κάτι που δεν μπορούμε ν' αποφύγουμε, ας δοκιμάσουμε να συμφιλιωθούμε μαζί του. Ταξιδεύουμε προς το άγνωστο και κάποια στιγμή θα πρέπει να κατεβούμε από το τραίνο,  ελπίζοντας να συναντήσουμε στο τέρμα της διαδρομής κάτι που άξιζε τον κόπο του ταξιδιού. Επιθυμούμε να διαβούμε στο τέλος του δρόμου της ζωής μια πύλη εξόδου από τον ατελή κόσμο μας και εισόδου σε κάποια άλλη διάσταση. Ο δρόμος που καταλήγει στο θάνατο είναι ο δρόμος επιστροφής εκεί όπου ανήκουμε πραγματικά. Ο θάνατος είναι η λήξη μιας θητείας, επώδυνης για πολλούς. Το τέλος ενός πολέμου και η αρχή της ανάπαυσης και της ειρήνης. Η επιστροφή του πολεμιστή στο σπίτι, όπου τον περιμένουν αγαπημένα πρόσωπα. Το βύθισμα στη λήθη, η απουσία της οποίας ονομάζεται α-λήθεια.Το σώμα κόβεται από το κλαδί του δέντρου της ζωής σαν φρούτο, που, ενώ αποσυντίθεται, ο πυρήνας του βλασταίνει πάλι τη ζωή. Είναι το κουκούλι που περικλείει την κάμπια, πριν αυτή μεταμορφωθεί σε πεταλούδα. Η ζωή πεθαίνει με το θάνατο και ο θάνατος γεννιέται με τη ζωή. Σύμφωνα με τη θεωρία της αιώνιας επιστροφής (Νίτσε), εφόσον ο χρόνος είναι άπειρος και η ύλη πεπερασμένη, οι ποικίλες διατάξεις της ύλης επαναλαμβάνονται τυχαία, με αποτέλεσμα να ξαναζούμε τη ζωή μας, όταν συμπληρώνονται ορισμένα χρονικά διαστήματα. Καθετί που υπήρξε θα υπάρχει πάντα. Η γέννηση είναι επανεκκίνηση και ο θάνατος προσωρινός σταθμός και τα δυο μαζί εκδηλώσεις της χωρίς τέλος ζωής. Η ζωή δίνει στα όντα την ευκαιρία να αποκτήσουν γνώσεις και εμπειρίες, ο θάνατος προσφέρει τη δυνατότητα της ανανέωσης.  Βάζει τέλος στις ψευδαισθήσεις που δημιουργούν ο χώρος, ο χρόνος και η ύλη. Για το σώμα είναι αιώνιος ύπνος, για το πνεύμα  ξύπνημα σε  ένα κόσμο ενεργειακών πεδίων και κυμάτων, στο ψευδοκενό, όπου σωματίδια ύλης δημιουργούνται και καταστρέφονται τυχαία. Εκεί η εμφάνιση της ύλης σημαίνει γέννηση, η πύκνωσή της ανάπτυξη και η αραίωσή της θάνατος. Το άγχος του θανάτου είναι η μητέρα της θρησκείας. Η εμμονή των καλόγερων με τις νεκροκεφαλές και τη θανατολογία δεν σκοπεύει στη σωστή αντιμετώπιση του θανάτου, αλλά την αύξηση του φόβου, για να αναλάβει η θρησκεία τα περαιτέρω. Το καλογερίστικο λογοπαίγνιο: «αν πεθάνεις πριν πεθάνεις δεν θα πεθάνεις, όταν πεθάνεις» (αν ζεις σαν να είσαι νεκρός,  σκοτώνοντας κάθε σου επιθυμία, ο θάνατος δεν θα έχει νόημα) προτρέπει να ζήσεις το θάνατο δυο φορές, ποντάροντας σε υποθέσεις. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, (Γ΄επιστ. Προς Μενοικέα) δεν πρέπει να φοβόμαστε το θάνατο, γιατί, όταν αυτός είναι παρών, εμείς είμαστε απόντες («το φρικωδέστατον των κακών, ο θάνατος, ουδέν προς ημάς. Επειδήπερ, όταν ημείς ώμεν, ο θάνατος ου πάρεστι. Όταν δε ο θάνατος παρή, ημείς ουκ εσμέν»). Όταν αυτός μας κυριεύει, εμείς δεν τον αισθανόμαστε («ανύποπτον ο θάνατος»). Το κακό για να γίνει αντιληπτό προϋποθέτει τη λειτουργία των αισθήσεων. Όταν αυτές νεκρωθούν, δεν υπάρχει τρόπος να εξακριβώσεις τι συμβαίνει, αφού δεν έχεις πλέον εν λειτουργία εγκεφαλικό φλοιό, για να εκτελέσει οποιαδήποτε γνωσιακή διαδικασία. Η ιδέα της ανάστασης των νεκρών για να κριθούν και να υποστούν τις συνέπειες των πράξεών τους, είναι ανθρώπινη. Επειδή στον κόσμο μας η δικαιοσύνη σπάνια απονέμεται, ο άνθρωπος φαντάστηκε  έναν άλλο κόσμο, όπου τελικά θα αποδοθεί δικαιοσύνη. Για μεταθανάτια ζωή ετοιμάζονταν οι μυημένοι στα αρχαία Μυστήρια (Ελευσίνια, Ορφικά, Πυθαγόρεια, Καβείρια). Η επίγνωση της θνητότητας έβγαλε τον πρωτόγονο άνθρωπο από τον παράδεισο της αθωότητας. Τον έκανε να παρατηρήσει τον εαυτό του και να πονέσει για τη μοίρα του που τον καταδικάζει να γίνει ένα με το χώμα. Δεν ωφελούν οι μύθοι για το πώς ο άνθρωπος έχασε την αθανασία, αφού αποδεδειγμένα ποτέ δεν υπήρξε αθάνατος. Η Φύση γεννά θνητά όντα, αναλώσιμα στο βωμό της δικής της ανανέωσης. Στη Φύση υπάρχει βιολογική αθανασία. Τα βακτήρια διαιρούνται, συνδέονται ξανά και επαναλαμβάνουν τον κύκλο της ζωής τους. Ο θάνατός μας είναι η ζωή της. Η αναπαραγωγή εξασφαλίζει την αθανασία της.  Η αυτογνωσία οδηγεί στη διαπίστωση ότι δεν είμαστε  κορωνίδα της δημιουργίας ούτε αφεντικά της γης. Κοινός είναι ο κόσμος μας με τα άλλα ζωικά είδη. Τα συναισθήματα ίδια. Οι σωματικές λειτουργίες ίδιες. Τα υλικά κατασκευής ίδια. Έχουμε τις ίδιες βασικές μεταβολικές ιδιότητες και χρησιμοποιούμε 20 αμινοξέα για τις πρωτεΐνες τους από τα 150 που υπάρχουν και 5 αζωτούχες βάσεις για τα νουκλεϊνικά οξέα τους (DNA και RNA). Η μοίρα μας δεν διαφέρει: γέννηση – ανάπτυξη – παρακμή – θάνατος. Το γράφει και η Βίβλος: «αυτοί (οι άνθρωποι) κτήνη εισί. Και γε αυτοίς συνάντημα υιών του ανθρώπου και συνάντημα του κτήνους συνάντημα έν αυτοίς: ως ο θάνατος τούτου, ούτως και ο θάνατος τούτου, και πνεύμα έν τοις πάσι. και τι επερίσσευσεν άνθρωπος παρά το κτήνος; Ουδέν, ότι τα πάντα ματαιότης. Τα πάντα εις τόπον ένα. Τα πάντα εγένετο από του χοός και τα πάντα επιστρέψει εις τον χουν. Και τις οίδε το πνεύμα των υιών του ανθρώπου, ει αναβαίνει αυτό άνω και το πνεύμα του κτήνους, ει καταβαίνει αυτό κάτω εις την γην;» (Εκκλησιαστής Γ΄18-21). Η μεταθανάτια ζωή που υπόσχεται η θρησκεία είναι κάτι το παράλογο. Ο θεός θα αναστήσει ανθρώπους για να τους τιμωρεί χωρίς τέλος για κάτι τετελεσμένο  στο χρονικό διάστημα μιας ανθρώπινης ζωής, που δεν συγκρίνεται με την αιωνιότητα. Είναι μάταιο να τιμωρείται κάποιος, όταν η τιμωρία δεν παιδαγωγεί. Γι αυτό η συνείδηση πολλών θεολόγων απέρριψε την αιώνια τιμωρία, υποστηρίζοντας ότι τελικά το θεϊκό πυρ θα κάψει την αμαρτία και οι ψυχές των αμαρτωλών θα σωθούν, ώστε να γίνει η «αποκατάσταση των πάντων» (Γρηγόριος Νύσσης, «Περί ψυχής και αναστάσεως»).  Στη μεταθανάτια ζωή των μουσουλμάνων οίκτος δεν υπάρχει. Οι πιστοί απολαμβάνουν υλικές ηδονές, αλλά οι άπιστοι υφίστανται τα πιο σκληρά βασανιστήρια που φαντάστηκαν αρρωστημένα μυαλά. Ο θάνατος είναι πηγή κέρδους για τη θρησκεία, που όσο ζεις σε χειραγωγεί με μεταθανάτιες υποσχέσεις και απειλές, ενώ όταν πεθάνεις συνεχίζει την εκμετάλλευση με μνημόσυνα και τρισάγια. Ακόμα και στη διαχείριση των νεκρών σωμάτων έχει τον πρώτο λόγο.  Η πλειοψηφία των χριστιανών επισκόπων απαγορεύει την καύση των νεκρών [στις προϊστορικές κοινότητες γινόταν από φόβο επιστροφής του νεκρού για εκδίκηση. Σε περίπτωση επιδημιών και πολέμων, προστάτευε την υγεία των επιζώντων.] Όμως «ούτε το δόγμα, ούτε ιερός τις κανών, ούτε καν εγκύκλιος της ιεράς συνόδου απαγορεύει την καύσιν» (Π. Μπρατσιώτης, ακαδημαϊκός, Καθημερινή, 13/11/ 1960, άρθρο σχετικό με την απαγόρευση νεκρώσιμης ακολουθίας στην τέφρα του μουσουργού Δημήτρη Μητρόπουλου). «Μόνο εθιμικοί και όχι θεολογικοί λόγοι έχουν καθιερώσει την ταφή» (Καθηγητής θεολογίας Σάββας Αγουρίδης, Μεσημβρινή, 6/2/85). «Αν αποτεφρωθεί (ο νεκρός) δεν υπάρχει αμαρτία, επομένως δεν υπάρχει περίπτωση να μην αναστηθεί» (Πρωτοπρ. Γ. Πυρουνάκης, Έθνος, 16/6/85), γι αυτό «η καύση είναι δικαίωμα του πολίτη» (Θεόκλητος, Μητρ. Ιωαννίνων). Σύμφωνα με τη Βίβλο που εκφράζει  ιδέες γεωργοκτηνοτροφικών κοινωνιών, προορισμός του ανθρώπου ήταν να φρουρεί και να καλλιεργεί το γήινο παράδεισο («και έλαβε κύριος ο θεός τον άνθρωπον, ον έπλασε, και έθετο αυτόν εν τω παραδείσω της τρυφής, εργάζεσθαι αυτόν και φυλάσσειν», Γένεσις, Β΄,15). Αυτός όμως κατάντησε αιτία θανάτου και καρκίνωμα της γης. Από αναλώσιμο είδος εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο καταναλωτή και από θύμα σε θύτη. Η απληστία του σκοτώνει το περιβάλλον και εξαντλεί τους διαθέσιμους πόρους. Ο εφιάλτης του θανάτου, που η θρησκεία προσπαθεί να νικήσει με μύθους, είναι πανταχού παρών. Απωθούμε την ιδέα του, σαν να μην υπάρχει. Ζούμε έντονα το παρόν, ώστε να αποζημιωθούμε για  το μέλλον. Οι ισχυροί προσπαθούν μέσω της επιστήμης να βρουν τρόπους να ξεγελάσουν το θάνατο, που παίζει με τα θύματά του, πριν τα καταβροχθίσει. Ανέκαθεν αναζητούσε ο άνθρωπος το ελιξίριο της αθανασίας. Ίσως το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης βρίσκεται σ’ αυτόν το σκοπό. Όμως πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην προστασία του πλανήτη μας, γιατί χωρίς αυτόν δεν έχει μέλλον. Χωρίς  την παρουσία του ανθρώπου πλανήτες σαν τη Γη  και ολόκληρα σύμπαντα  γεννιούνται και πεθαίνουν, αφού διανύσουν ορισμένους χρονικούς κύκλους ζωής και εξέλιξης. Το θάνατο του δικού μας σύμπαντος που θα συμβεί μετά από δισεκατομμύρια χρόνια, θ’ ακολουθήσει νέο Μπιγκ Μπανγκ, με το οποίο θα ξεκινήσει τη ζωή του ένα καινούριο σύμπαν (θεωρία ταλαντούμενου σύμπαντος). Η Αγία Γραφή λέει «έσονται ουρανοί καινοί και γη καινή» (Αποκ. Ιωάν. κα΄1, Β΄Πέτρου 13). Σε μια κυκλική κίνηση  θεός,  κόσμος και  άνθρωπος πεθαίνει και αναβιώνει αέναα.  Ο θάνατος διδάσκει τους ανθρώπους να ταπεινοφρονούν βλέποντας την κοινή τύχη και την ισοπέδωση όλων, που σατιρίζει ο Λουκιανός στους «Νεκρικούς Διαλόγους».  Η ορθή φιλοσοφία είναι αποτελεσματική μέθοδος καταπολέμησης του φόβου του θανάτου. Βοηθά να κατανοήσουμε γιατί αυτός είναι αναγκαίο «κακό», ποια είναι η θέση μας στο σύμπαν και γιατί πρέπει να συμφιλιωθούμε με το φυσικό νόμο. Να νιώσουμε κομμάτι της Φύσης, που δεν πεθαίνει,  μόνο αλλάζει μορφές και σχήματα. Να αφεθούμε στην περιπέτεια της αλλαγής, με την ελπίδα ότι στο μέλλον θα συμβεί κάτι καλύτερο. Συνδυάζοντας φιλοσοφία, ψυχολογία και ιατρική, επιστήμες που με φυσικά ή φαρμακευτικά μέσα καταστέλλουν το άγχος και τον πόνο, προσεγγίζουμε ήρεμα και ανώδυνα το τελευταίο στάδιο της πορείας μας, στην οποία δεν είμαστε μόνοι. Όλοι βαδίζουμε προς το τέρμα και είναι παρηγοριά ότι στον κανόνα αυτό δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Ίσως είναι επικίνδυνη η εμμονή να ανακαλυφθεί το μυστικό της αθανασίας με τη βοήθεια της Γενετικής, της Νανοϊατρικής, των Νευροεπιστημών, της Ρομποτικής και άλλων κλάδων που συνεργάζονται για τη δημιουργία αθάνατου ανθρώπου. Ρώσοι και Αμερικανοί πειραματίζονται με την επιστήμη της Κρυονικής, που αποσκοπεί στην αναβίωση παγωμένων νεκρών οργανισμών. Το αμερικανικό Ινστιτούτο Κρυονικής διατηρεί στην κατάψυξη πελάτες που άφησαν εντολή στη διαθήκη τους να καταψυγεί το νεκρό σώμα τους σε «αναβιωτικό θάλαμο» μέχρι τη στιγμή που θα γίνει κατορθωτή η επαναφορά  στη ζωή. Θα γίνει τότε η ανάσταση των νεκρών από την επιστήμη και όχι τη θρησκεία. Όμως κάθε ανθρώπινη δράση που παραβιάζει τους φυσικούς νόμους έχει οδυνηρά αποτελέσματα. Το λιγότερο θα είναι η διάψευση της προφητείας του Χριστού ότι οι πράοι θα κληρονομήσουν τη γη ( Ματθ. Ε΄5). Η επιστήμη για να επιμηκύνει και να βελτιώσει τη ζωή αντιγράφει τη Φύση, που μας εφοδίασε με μηχανισμούς αποκατάστασης βλαβών και αυτοΐασης. Το σώμα αποτελείται από κύτταρα, που με το πέρασμα του χρόνου φθείρονται, γερνούν και πεθαίνουν. Η ανανέωση των κυττάρων που φθείρονται αυξάνει το προσδόκιμο ζωής. Κάθε κύτταρο έχει 46 χρωμοσώματα σε 23 ζεύγη -πακέτα γενετικού υλικού και πρωτεϊνών-. Το μυστικό της αθανασίας κρύβεται στα τελομερίδια, τα άκρα των χρωμοσωμάτων. Σε κάθε κυτταρική διαίρεση χάνονται τελομερίδια και μειώνεται η ανανεωτική  ικανότητα των κυττάρων. Το ένζυμο τελομεράση που αναπληρώνει τα τελομερίδια ενεργοποιείται  κατά την παραγωγή ωαρίων και σπερματοζωαρίων. Τεχνητή ενεργοποίηση της τελομεράσης, με τρόπο που να αποφεύγονται καρκινογενέσεις, θα έκανε τα κύτταρα αθάνατα. Προς το παρόν η ζωή μοιάζει με θανατηφόρα ασθένεια σεξουαλικώς μεταδιδόμενη. Καταδικαζόμαστε να ζήσουμε καταδικασμένοι να πεθάνουμε. Τα μιτοχόνδρια είναι οργανίδια των κυττάρων με δικό τους DNA. Κάθε κύτταρό μας περιέχει εκατοντάδες μιτοχόνδρια που παράγουν ενέργεια διασπώντας υδατάνθρακες, λίπη των τροφών και το οξυγόνο που αναπνέουμε. Κάποτε ήταν αυτόνομοι οργανισμοί. Στην πορεία της εξέλιξης ενσωματώθηκαν σε ευκαρυωτικά κύτταρα και συμβιώνουν με αυτά. Από την απομάκρυνση των κατεστραμμένων μιτοχονδρίων και τη δημιουργία νέων και υγιών εξαρτάται η υγεία μας και η μακροβιότητα. Κατά τη γήρανση αυξάνονται τα κατεστραμμένα μιτοχόνδρια προκαλώντας καρδιαγγειακά νοσήματα και νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον κ.α. Το γονίδιο ΑΜΡΚ επιβραδύνει τη γήρανση  καθαρίζοντας τον οργανισμό από τα επιβλαβή απόβλητα. Τις βλάβες των κυττάρων επουλώνουν τα βλαστοκύτταρα που υπάρχουν σε κάθε όργανο του σώματος. Οι γιατροί δημιουργούν εμβρυικά βλαστοκύτταρα από έμβρυα τεχνητής γονιμοποίησης 5 ημερών ή από ενήλικα κύτταρα του ίδιου ατόμου που  γίνεται δότης και λήπτης. Έτσι μπορούν να φτιάξουν αίμα, δέρμα, οστά, εγκέφαλο, μυελό οστών, μυϊκούς ιστούς κ.λπ και  να αποκαταστήσουν βλάβες, που παλαιότερα ήταν θανατηφόρες. Στην επιμήκυνση της ζωής φιλοδόξησε να συνεισφέρει η  κλωνοποίηση  αντικαθιστώντας τη φυσική επιλογή με τη γενετική επιλογή. Ο  πυρήνας ενός ωαρίου αντικαθίσταται με ένα κύτταρο από τον οργανισμό που πρόκειται να κλωνοποιηθεί. Το ωάριο τοποθετείται σε μήτρα ζώου ή ανθρώπου για να αναπτυχθεί και να γεννηθεί ο κλώνος. Έτσι δημιουργούνται έμβρυα για τη λήψη βλαστικών κυττάρων και τη δημιουργία ιστών και οργάνων προς μεταμόσχευση, όμως αυτή η μέθοδος προκαλεί ηθικά διλήμματα. Άλλη μέθοδος αναβολής του θανάτου είναι η κυβερνοποίηση, που θα αντικαταστήσει το σώμα με τεχνολογικές συσκευές και τεχνητά όργανα. Η επιστήμη προσπαθεί να επιβραδύνει τη γήρανση, να καθυστερήσει το θάνατο, να καταπολεμήσει την αρρώστια και  την αναπηρία με τη χρήση τεχνολογίας. Ίσως στο μακρινό μέλλον ο θάνατος νικηθεί. Όμως η επίλυση προβλημάτων δημιουργεί νέα προβλήματα, άλλωστε σ’ ένα σύμπαν που έχει ημερομηνία λήξης αυτό φαντάζει μάταιο. Η θεωρία του μετανθρωπισμού υποστηρίζει ότι  ο «άνθρωπος»  είναι ένα από τα στάδια εξέλιξης. Όταν πεθαίνει, περνά στο στάδιο μετάνθρωπος, όπως η κάμπια περνά από στάδια μεταμόρφωσης. Μικρή γεύση θανάτου παίρνουμε με τον ύπνο και την αναισθησία. Ο ύπνος είναι ένας μικρός θάνατος και ο θάνατος αιώνιος ύπνος. Ο ύπνος ανακουφίζει και ανανεώνει τον οργανισμό. Ο θάνατος τον αναπαύει για πάντα. Και στις δυο καταστάσεις ο άνθρωπος είναι αναίσθητος σε όσα συμβαίνουν γύρω του. Όμως το πνεύμα του ζει άλλες περίεργες καταστάσεις είτε εφιαλτικές είτε ονειρεμένες που ξεπηδούν από το σκοτεινό ασυνείδητο. Αν μέσα στην ψυχή  φωλιάζουν τέρατα, ο ύπνος της λογικής  τα ξυπνά. Πώς εξηγείται όμως το φαινόμενο των επιθανάτιων εμπειριών ανθρώπων που πλησίασαν το θάνατο και γύρισαν στη ζωή; Η πρώτη καταγραφή επιθανάτιας εμπειρίας βρίσκεται στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα. Ο στρατιώτης Ηρ (γενική του Ηρός), αντί να καεί στην πυρά με άλλους νεκρούς, αναστήθηκε και διηγήθηκε ότι τον είχαν οδηγήσει προστατευτικά πνεύματα μέσα από ένα τούνελ στο φωτεινό τόπο της Θείας Δίκης, όπου οι δικαστές του επέτρεψαν να επιστρέψει στη ζωή.  Οι διηγήσεις επιθανάτιων εμπειριών παρουσιάζουν κοινά σημεία. Οι αφηγητές ένιωσαν να βγαίνουν από το σώμα τους και να αιωρούνται παρατηρώντας τι συμβαίνει κάτω. Μπήκαν σ’ ένα σκοτεινό τούνελ που κατέληγε στο φως. Είδαν ψυχές νεκρών συγγενών και συνομίλησαν μαζί τους. Αισθάνθηκαν γαλήνη και ευχαρίστηση. Πέρασε αστραπιαία από τα μάτια τους όλη η προηγούμενη ζωή τους, σαν ταινία. Τέλος, χωρίς προθυμία αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στο σώμα τους. Τα αίτια αυτών των εμπειριών είναι ψυχολογικά και νευροφυσιολογικά. Ο εγκέφαλος  και τους υγιείς εξαπατά, πόσο μάλλον όταν βρίσκεται στον έσχατο κίνδυνο. Το άγχος κάνει το σώμα να απελευθερώνει σε υψηλά επίπεδα χαλαρωτικές ουσίες (ενδορφίνες και νοραδρεναλίνη). Στο αίμα το διοξείδιο του άνθρακα είναι υψηλό. Από τους λοβούς του εγκεφάλου ξεφεύγουν συγκεχυμένες μνήμες και συναισθήματα κι ο ετοιμοθάνατος τα ξαναζεί. Τελευταίο νεκρώνεται το τμήμα που δημιουργεί τις σκέψεις (συνείδηση). Οι αισθήσεις έχουν νεκρωθεί και δεν υπάρχει πόνος. Η εικόνα του σκοτεινού τούνελ δημιουργείται καθώς σβήνει η λειτουργία της όρασης. Το έντονο φως οφείλεται σε σύντομη έντονη δραστηριότητα των ηλεκτρικών κυμάτων του εγκεφάλου. Αίσθηση αιώρησης δίνει η δυσλειτουργία της παρεγκεφαλίδας και του κροταφοβρεγματικού κόμβου.  Οι επιθανάτιες εμπειρίες είναι ακραίες μορφές υπνοπαράλυσης, όπως όταν ξυπνάς και συνεχίζεις να ονειρεύεσαι και αισθάνεσαι σαν παράλυτος. Οι θρησκευτικοί μύθοι με τελώνια, διαβόλους και καζάνια της κόλασης έχουν κατασκευαστεί από νοσηρούς εγκεφάλους με σκοπό τη χειραγώγηση των πιστών μέσω του φόβου. Μεγάλοι θεολόγοι, όπως Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Θεολόγος, Δίδυμος ο Τυφλός, Μάξιμος ο Ομολογητής κ.α. έλεγαν ότι  «Κόλαση αιώνια δεν υπάρχει, γιατί θα ήταν ο θρίαμβος του Σατανά» (π. Γ. Φλωρόφσκυ).  Ο Χριστός που έχει τα κλειδιά του Άδη (Αποκ. α' 18)  θα τον καταργήσει (Αποκ. κ' 4). Λάθος ψάλλουν στις κηδείες "…τον δε διάβολον καταργήσας".  Θα καταργηθεί μετά τη Δευτέρα παρουσία και θα είναι στον ίδιο χώρο δίκαιοι και άδικοι. Οι δίκαιοι θα βλέπουν το Θεό σαν φως. Οι άδικοι θα τον αισθάνονται σαν "πυρ".  Αυτά υποστηρίζουν οι θεολόγοι. Η "ψυχή" είναι σαν οθόνη όπου προβάλλεται η ταινία της ζωής μας. Αν μας είναι δυσάρεστη, έχουμε κι εμείς μέρος της ευθύνης. Κάποιοι  διαμαρτύρονται, ότι η ζωή αυτή δεν ήταν δική τους επιλογή κι αν είχαν τη δυνατότητα θα επέλεγαν κάτι καλύτερο. Άλλοι αισθάνονται τυχεροί, γιατί τους δόθηκε η ευκαιρία να συμμετέχουν σ’ αυτήν την περιπέτεια. Αρχαίο γνωμικό συμβουλεύει «ει το φέρον σε φέρει, φέρου και φέρε. Ει δ’ αγανακτείς και σαυτόν λυπείς και το φέρον σε φέρει» (αν η τύχη σε πάει από δω κι από κει, αφήσου να σε παρασέρνει και υπόμενε. Αν αγανακτείς και στον εαυτό σου προκαλείς λύπη και η τύχη σε πάει όπου θέλει). Ο άνθρωπος που αγαπά την ελευθερία κι ας μην του έχει χαριστεί, αγωνίζεται, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει ελπίδα για να φτιάξει τη ζωή του όπως θέλει μέχρι την τελευταία στιγμή της και νικά το θάνατο με τις καλές ανθρώπινες σχέσεις και την αγάπη. Γι αυτά αξίζει να ζει καθένας και να απολαμβάνει την ομορφιά και τη δύναμή τους. Όταν θα έρθει η στιγμή της αναχώρησης θα τον συνοδεύουν αναμνήσεις από μια ζωή γεμάτη αξιόλογες εμπειρίες του παρελθόντος  σαν κληρονομιά για το αόρατο μέλλον.