Τα Βιβλία των Μακκαβαίων

Α΄ Μακκαβαίων

Ο βασιλιάς της Συρίας Αντίοχος  Επιφανής (175-164 π.Χ),  το 168 π.Χ λεηλάτησε το Ναό και απαγόρευσε τα ιουδαϊκά έθιμα. Στην Ιερουσαλήμ κτίστηκε γυμναστήριο (α΄ 14) και πολλοί Ιουδαίοι προσπαθούσαν να εξαφανίσουν τα σημάδια της περιτομής τους. Μέσα στο Ναό θυσίαζαν στο Δία ακάθαρτα ζώα κι αυτό θεωρήθηκε ως το «βδέλυγμα της ερημώσεως» (α΄54) που προφήτεψε ο Δανιήλ (θ΄27) [αναφέρεται και στην Καινή Διαθήκη ως προφητεία του Ιησού: «όταν ουν  ίδητε το βδέλυγμα της ερημώσεως το ρηθέν δια Δανιήλ του προφήτου εστώς εν τόπω αγίω –ο αναγινώσκων νοείτω- τότε οι εν τη Ιουδαία φευγέτωσαν επί τα όρη» (Ματθ.,κδ΄15-16, Μαρκ. ιγ΄14). Η εκπλήρωσή της μετατέθηκε αργότερα στην εποχή του αντιχρίστου]. Εναντίον αυτής της βεβήλωσης επαναστάτησαν πέντε αδελφοί, που ονομάστηκαν Μακκαβαίοι, επειδή ένας από αυτούς, ο Ιούδας, είχε το παρατσούκλι Μακκαβαίος (σφυροκόπος). Αρχηγό είχαν τον πατέρα τους ιερέα Ματταθία, που έσφαξε τον αντιπρόσωπο του βασιλιά κι έναν Ιουδαίο που θέλησε να θυσιάσει στα είδωλα (β΄23-25). Οι επαναστάτες αυξάνονταν καθημερινά. Σκοπός τους ήταν να σκοτώνουν τους εξωμότες, να γκρεμίζουν ειδωλικούς βωμούς  και να περιτέμνουν παιδιά. Ο Ματαθίας διέταξε να πολεμούν και τα Σάββατα, γιατί οι αντίπαλοί τους επωφελούνταν από την καθιερωμένη αργία. Πεθαίνοντας (166 π.Χ) άφησε αρχηγό τον Ιούδα που νίκησε τους αντιπάλους του, καθάρισε το Ναό και θέσπισε ετήσια 8ήμερη γιορτή εγκαινίων (Χάνουκα). Δυο Ισραηλίτες, που επιχείρησαν επίθεση χωρίς την έγκρισή του, νικήθηκαν, γιατί δεν ήταν από σόι:  «οὐκ ἦσαν ἐκ τοῦ σπέρματος τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων, οἷς ἐδόθη σωτηρία Ἰσραὴλ διὰ χειρὸς αὐτῶν»(ε΄62). Το 162 π.Χ  βασιλιάς στη Συρία έγινε ο Δημήτριος Α΄ κι έστειλε εναντίον του Ιούδα το στρατηγό Νικάνορα, που νικήθηκε και σκοτώθηκε. Ο Ιούδας συμμάχησε με τη Ρώμη εναντίον του Δημητρίου, αλλά σκοτώθηκε σε μάχη (160 π.Χ.) Ο Ιωνάθαν, αδελφός του, συνήψε ειρήνη με το νέο βασιλιά Αλέξανδρο και, όταν αυτός δολοφονήθηκε (145 π.Χ), συμμάχησε με το Δημήτριο Β΄. Ιουδαίοι στρατιώτες  κατέπνιξαν για χάρη του Δημητρίου Β΄ επανάσταση των πολιτών της Αντιόχειας. Ο Ιωνάθαν ήταν φίλος με τους Σπαρτιάτες. Μια επιστολή του βασιλιά της Σπάρτης  Άρειου προς τον αρχιερέα Ονία, επί Δαρείου,έλεγε πως σύμφωνα με αρχαίο έγγραφο  Ιουδαίοι και Σπαρτιάτες είναι αδέλφια, απόγονοι του Αβραάμ (ιβ΄5-23). Το 143 π.Χ σκότωσε τον Ιωνάθαν ο "φίλος" του, στρατηγός Τρύφων. Τον διαδέχτηκε ο αδελφός του Σίμων και ανανέωσε τη φιλία με τη Σπάρτη (ιδ΄20) και τη Ρώμη. Ήταν τόσο ματαιόδοξος, που θέσπισε να φορά μόνο αυτός πορφύρα και χρυσά κοσμήματα και να μη γίνεται τίποτε χωρίς την άδειά του (ιδ΄43-45). Το 134 π.Χ. δολοφονήθηκε  και αρχιερέας έγινε ο γιος του  Ιωάννης. 

Β΄ Μακκαβαίων

Ο συγγραφέας απευθύνει από τα Ιεροσόλυμα χαιρετισμό στους ομοεθνείς της Αιγύπτου εκ μέρους των Ιουδαίων και του Ιούδα Μακκαβαίου. Τους προτρέπει να γιορτάζουν μαζί με τη γιορτή της Σκηνοπηγίας  τα εγκαίνια του Ναού από τον Νεεμία και από τον Ιούδα. [Ο Νεεμίας εγκαινίασε το Ναό μετά την αιχμαλωσία ανάβοντας την ιερή φωτιά με παχύ ύδωρ ή νέφθαρ, εύφλεκτο υγρό (α΄ 20-22). Ο Ιερεμίας κατά την αιχμαλωσία είχε εμπιστευθεί το μυστικό για το νέφθαρ σε ιερείς και είχε κρύψει την Κιβωτό της Διαθήκης στο όρος Ναβαύ, απ’ όπου είχε δει ο Μωυσής τη Γη της Επαγγελίας].  Ο Ιούδας Μακκαβαίος συγκέντρωσε τα κείμενα περί βασιλέων και προφητών της Βιβλιοθήκης του  Νεεμία, που είχαν σκορπιστεί λόγω των πολέμων, (β΄13). Πηγή του βιβλίου Β΄ Μακκαβαίων ήταν 5 βιβλία του Ιάσονα του Κυρηναίου για τα κατορθώματα του Ιούδα. Υπάρχει σ' αυτό άφθονο το θαυμαστό στοιχείο και οι υπερβολές  π.χ. επί αρχιερέα Ονία, ένας ιππέας με χρυσή πανοπλία και δυο άγγελοι με μαστίγια εμπόδισαν τον Ηλιόδωρο –απεσταλμένο του βασιλιά Σελεύκου- ν’ αρπάξει τους θησαυρούς του Ναού... Όταν ο Αντίοχος ο Επιφανής ετοίμαζε επίθεση κατά της Αιγύπτου, στον αέρα της Ιερουσαλήμ εμφανίστηκαν ιππείς με χρυσές στολές (ε΄1-4)...  Άλλη φορά, 5 ιππείς με χρυσά χαλινάρια έριξαν στους εχθρούς του Ιούδα από τον ουρανό κεραυνούς και βέλη (ι΄29-30)... Στη μάχη με τον Λυσία, αντιβασιλιά της Συρίας, ήταν επικεφαλής του στρατού του Ιούδα ένας λευκοντυμένος ιππέας με χρυσά όπλα (ια΄8)... Στη μάχη με το Νικάνορα, ο Ιούδας είδε σε όνειρο τον Ιερεμία να του δίνει χρυσή ρομφαία για να σκοτώσει τον εχθρό (ιε΄12-16)…  Ο αφηγητής κάθε ήττα την χρεώνει σε αμαρτίες και κάθε νίκη την αποδίδει στην εύνοια του θεού.  Με χαιρεκακία σχολιάζει τα παθήματα των εχθρών: Ο Αντίοχος Γ΄ της Συρίας, όταν επιχείρησε να πάρει τους θησαυρούς του ναού της Ναναίας στην Περσία [187 π.Χ.], κλείστηκε μέσα από τους ιερείς και λιθοβολήθηκε από την οροφή(α΄11-17). Άλλος Αντίοχος [Δ΄ ο Επιφανής] έπεσε από το άρμα του, σάπισαν οι πληγές του και πέθανε [164 π.Χ]  (θ΄7). Ο Ιούδας έσφαξε τους κατοίκους της Ιόππης και άλλων πόλεων  για να εκδικηθεί το θάνατο 200 Ιουδαίων. Τον Αντίοχο Ευπάτορα [(164-162),9 ετών] και τον επίτροπό του Λυσία –εχθρούς του Ιούδα- τους σκότωσε ο Δημήτριος κι έγινε βασιλιάς της Συρίας. Ο Νικάνωρ που επιτέθηκε στον Ιούδα, σκοτώθηκε κι ο Ιούδας κρέμασε απέναντι από το Ναό  το κεφάλι, το δεξί χέρι και τη γλώσσα του… Ενώ οι ελληνιστές Ιουδαίοι Ιάσων και Μενέλαος αλληλοσκοτώνονταν για το αξίωμα του αρχιερέα (το εξαγόραζαν από το βασιλιά της Συρίας), ο Αντίοχος Δ΄ αφιέρωσε το Ναό της Ιερουσαλήμ στο Δία και τελούσε γιορτή του Διονύσου με συμμετοχή Ιουδαίων στεφανωμένων με κισσούς (στ΄7). Όσοι αντιδρούσαν είχαν την τύχη του ιερέα Ελεάζαρου και 7 νέων (ζ΄). Η περιγραφή των βασανιστηρίων τους (απειλές, υποσχέσεις, ακρωτηριασμοί, γδάρσιμο, τηγάνισμα) υπήρξε πρότυπο  συγγραφής βίων αγίων με υπερβολές όπως αυτή, που ο μάρτυρας  κάνει κήρυγμα με κομμένη τη γλώσσα. Την εποχή εκείνη επικράτησε η πίστη στην αιώνια ζωή («αεννάου ζωής», ζ΄36) και ανάσταση των νεκρών (ο Ιούδας έστειλε χρήματα στα Ιεροσόλυμα για θυσία εξιλαστήρια υπέρ των πεσόντων «υπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενος», ιβ΄,43-45. Ο συγγραφέας σημειώνει: αν δεν πίστευε ότι θα αναστηθούν ήταν ανόητο να προσεύχεται για συγχώρηση των αμαρτιών των νεκρών). 

Γ΄ Μακκαβαίων

 Το κείμενο  περιγράφει ένα θαύμα του Γιαχβέ, που έσωσε τους Ιουδαίους από ομαδικό θάνατο. Ο Πτολεμαίος ο Φιλοπάτωρ (245-204 π.Χ), αφού νίκησε τον Αντίοχο της Συρίας, πέρασε από την Ιερουσαλήμ και θέλησε να μπει στο Ναό να τιμήσει το Γιαχβέ. Οι Ιουδαίοι το θεώρησαν κακό, γιατί ήταν απερίτμητος και φρόντισαν να πάθει τρεμούλα και λιποθυμιά, ώστε να νομίζει ότι τον τιμώρησε ο θεός για την αποκοτιά του (β΄21). Αυτός γύρισε στην Αίγυπτο αποφασισμένος να εκδικηθεί. Διέταξε να σφραγίζουν τους Ιουδαίους που ζούσαν εκεί με το σύμβολο του Διονύσου (φύλλο κισσού) με πυρωμένο σίδερο (β΄29), αλλά οι Έλληνες της Αιγύπτου έκαναν ό,τι μπορούσαν για να βοηθήσουν τους κατατρεγμένους(γ΄8). Ξεκίνησε απογραφή των Ιουδαίων της Αιγύπτου, αλλά ο Γιαχβέ τους έκανε να μοιάζουν αμέτρητοι (δ΄21). Διέταξε να συγκεντρώσουν στο ιπποδρόμιο της Αλεξανδρείας όσους Ιουδαίους βρήκαν, για να ποδοπατηθούν από 500 μεθυσμένους ελέφαντες. Ο Γιαχβέ όμως έκανε τον Πτολεμαίο να κοιμάται ή να ξεχνά, όταν έπρεπε να δώσει το σύνθημα (ε΄12, 28). μέχρι που άνοιξε τις πύλες του ουρανού και κατέβηκαν δύο άγγελοι και  έκαναν τους ελέφαντες να ποδοπατήσουν τους φρουρούς(στ΄18-19). Ο Πτολεμαίος μετά από αυτό διέταξε να αφεθούν ελεύθεροι οι Ιουδαίοι. Εκείνοι με την ευκαιρία πέτυχαν να τους δοθεί άδεια να διαπομπεύουν και να φονεύουν τους Ιουδαίους τους που άφησαν τη θρησκεία τους (ζ΄10-12, 15)!