Μετενσάρκωση

Η ιδέα της μετενσάρκωσης είναι αρχαία και παγκόσμια. Στην Αρχαία Ελλάδα την δίδαξαν Ορφικοί, Πυθαγόρειοι και Πλατωνικοί. Ο Ηρόδοτος (Β΄123) υποστηρίζει ότι οι Έλληνες την διδάχτηκαν από τους  Αιγύπτιους, που πίστευαν ότι μετά την αποσύνθεση του σώματος η ψυχή  διανύει τρισχιλιετή κύκλο μετενσαρκώσεων σε ζώα χερσαία ή  θαλάσσια και πτηνά, μέχρι να καταλήξει και πάλι σε ανθρώπινο σώμα. Για τους Ορφικούς ο πραγματικός άνθρωπος είναι η ψυχή, ενώ το σώμα είναι σήμα (τάφος) και φυλακή της ψυχής. Κάθε φορά που το σώμα πεθαίνει, η ψυχή ψάχνει για άλλο κατοικητήριο, όπου εκτίει την ποινή της, μέχρι να λυτρωθεί. Ο Εμπεδοκλής, πυθαγόρειος φιλόσοφος του 5^ου αι. π.Χ., ισχυριζόταν ότι μετενσαρκώθηκε διαδοχικά σε νέο άνδρα, κόρη, θάμνο, πτηνό και ψάρι (απόσπ. Β΄117). Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η ψυχή που ενσαρκώνεται διχάζεται σε σώματα, που αισθάνονται έλξη για το "έτερον ήμισυ" τους (Συμπόσιο).  Τα Ελευσίνια μυστήρια περιέγραφαν την κάθοδο της ψυχής στη γη με σκοπό να αποκτήσει τη γνώση. Κατά τη διαδικασία της «εποπτείας», που ήταν το αποκορύφωμα της μύησης, η ψυχή θυμόταν τη θεία καταγωγή της και τις προηγούμενες ενσαρκώσεις της (Πλάτ. Φαίδρος). Ο μύστης διδασκόταν πώς θα διατηρήσει αυτή τη γνώση μετά το θάνατο πίνοντας νερό από την πηγή της Μνημοσύνης και λέγοντας: «είμαι παιδί της Γης και του έναστρου ουρανού» (έτσι γράφει η χρυσή πλάκα του Ιππωνίου).  Ο Σωκράτης, στο τέλος  της Πολιτείας του Πλάτωνα (Βιβλίο Ι΄), διηγείται το μύθο του  Ηρός, γιου του Αρμενίου, από το γένος του Παμφύλου. Αυτός σκοτώθηκε στον πόλεμο και, όταν τη 12^η μέρα τον έβαλαν στην πυρά, ζωντάνεψε και διηγήθηκε τα εξής. Η ψυχή του μαζί με  άλλες είχε πάει σ’ ένα λιβάδι, όπου υπήρχαν 2 ανοίγματα στη γη και άλλα 2 στον ουρανό. Στη μέση κάθονταν δικαστές, που δίκαζαν τις ψυχές και όσες αθώωναν τις έστελναν από δεξιά, στο άνοιγμα του ουρανού, με την αθωωτική απόφαση κρεμασμένη στο στήθος, ενώ αυτές που καταδίκαζαν τις έστελναν στο χάσμα κάτω αριστερά,  με την καταδικαστική απόφαση στην πλάτη τους. Οι δικαστές πρόσταξαν την ψυχή του Ηρός να αναγγείλει στους ανθρώπους όσα θα έβλεπε και θα άκουγε. Οι ψυχές που είχαν κριθεί έφυγαν και από το 2^ο χάσμα της γης ανέβηκαν άλλες, βρώμικες και σκονισμένες, ενώ από το άνοιγμα του ουρανού κατέβηκαν ψυχές όμορφες και καθαρές. Έμοιαζαν να έρχονται από μακριά και κατασκήνωναν στο λιβάδι, σαν σε πανηγύρι. Χαιρετιούνταν όσες γνωρίζονταν και όλες αντάλλασσαν πληροφορίες. Όσες έρχονταν από τη γη  διηγούνταν τα βάσανα που πέρασαν επί χίλια χρόνια. Εκείνες που κατέβηκαν από τον ουρανό  έλεγαν για τις απολαύσεις που γνώρισαν. Για κάθε αδικία ή καλοσύνη η πληρωμή ήταν δεκαπλάσια - αντιστοιχούσε σε εκατό χρόνια, όσο  διαρκεί μια ανθρώπινη ζωή-. Για  ασέβεια προς τους θεούς ή φόνο γονιών οι τιμωρίες ήταν μεγαλύτερες. Ο Αριδαίος, τύραννος της Παμφυλίας, είχε σκοτώσει το γέρο πατέρα του και το μεγαλύτερο αδελφό του και είχε κάνει πολλά ανόσια έργα. Είχαν περάσει χίλια χρόνια από το θάνατό του. Βγαίνοντας από το χάσμα κάποιες ψυχές τον είδαν να προσπαθεί ν’ ανεβεί μαζί με άλλους αμαρτωλούς, αλλά το στόμιο δεν τους άφηνε και μούγκριζε. Και κάτι άντρες άγριοι, πύρινοι, τους έδεσαν χέρια, πόδια, κεφάλι, τους έριξαν κάτω, τους έγδαραν, τους τράβηξαν στο πλάι, έξω από το δρόμο σέρνοντάς τους πάνω σε ασπαλάθους (αγκαθωτούς θάμνους) και τους έριξαν στον Τάρταρο. Οι  ψυχές  την 8^η  μέρα άφησαν το λιβάδι και μετά από άλλες 4 μέρες έφθασαν σ’ ένα τόπο, όπου μια στήλη  φωτός, σαν ουράνιο τόξο,  διαπερνούσε ουρανό και γη.  Εκεί ήταν οι δεσμοί που συγκρατούν  τον ουρανό. Από τις άκρες του είναι στερεωμένο το αδράχτι της Ανάγκης. Το  σφοντύλι του αδραχτιού περιέχει άλλα 7 μικρότερα. Τα χείλη όλων των σφοντυλιών σχηματίζουν 8 κύκλους που περιστρέφονται, καθώς το αδράχτι στα γόνατα της Ανάγκης κινείται κυκλικά. Σε κάθε κύκλο στέκεται μια Σειρήνα και τραγουδά μια νότα. Οι 8  νότες σχηματίζουν  αρμονική συμφωνία. Πάνω σε θρόνους λευκοντυμένες οι κόρες της Ανάγκης  τραγουδούν: Η Λάχεση τα περασμένα, η Κλωθώ τα τωρινά και η Άτροπος τα μελλούμενα. [Ανάγκη είναι η πρωταρχική αιτία της συμπαντικής τάξεως. Αδράχτι ο άξονας περιστροφής των ουρανίων σωμάτων. 8 κύκλοι: οι Απλανείς αστέρες, ο Κρόνος, ο Ζεύς, ο Άρης, ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Ήλιος και η Σελήνη. Σφοντύλια οι πλανητικές τροχιές. Η μουσική των Σειρήνων και των Μοιρών είναι η «μουσική των ουρανίων σφαιρών», από την κίνηση των ουρανίων σωμάτων.] Ένας προφήτης  έβαλε τις ψυχές να παραταχθούν, πήρε από τα γόνατα της Λάχεσης κλήρους και παραδείγματα βίων και είπε: «Ψυχές εφήμερες, αρχίζει για το θνητό γένος άλλος ένας κύκλος με κατάληξη το θάνατο. Θα διαλέξετε σεις την τύχη σας. Όποιου λάχει ο 1^ος κλήρος, πρώτος θα διαλέξει τη ζωή που θα ζήσει. Η ευθύνη είναι αυτού που διαλέγει. Ο θεός δεν ευθύνεται». Έριξε τους κλήρους και κάθε ψυχή πήρε αυτόν που έπεσε δίπλα της κι έβλεπε τη σειρά με την οποία θα διάλεγε. Μετά άπλωσε μπροστά τους παραδείγματα βίων ανθρώπων και ζώων. Οι άσοφες ψυχές, κυρίως αυτές που κατέβηκαν από τον ουρανό, ανίδεες για τα κακά της επίγειας ζωής, διάλεγαν βίους με αξιώματα και μεγαλεία. Όσες είχαν δοκιμαστεί σκληρά στην προηγούμενη ζωή τους  δεν έκαναν βιαστική επιλογή, π.χ. ο Οδυσσέας που είχε τον τελευταίο κλήρο, διάλεξε την ήσυχη και μακρόχρονη ζωή ενός απλού θνητού. Κάθε ψυχή αλλάζει, ανάλογα με το βίο που διαλέγει. Γι αυτό πρέπει  να μάθουμε να διακρίνουμε το καλό και το κακό, για να διαλέγουμε το βίο που θα κάνει την ψυχή πιο δίκαιη και να μη μας θαμπώνουν τα πλούτη, αλλά να προτιμάμε μια ζωή χωρίς υπερβολές, για να γίνουμε ευτυχισμένοι. Η αρετή είναι «αδέσποτη», δεν μπορεί να μπει στην κλήρωση. Την κατακτά όποιος είναι άξιος. Ελευθερία του ανθρώπου να διαλέξει τη μοίρα του, προσωπική ευθύνη, κοσμική και ηθική τάξη είναι  νοήματα που κυριαρχούν στο μύθο του Ηρός. Υπήρχαν ψυχές ζώων που διάλεγαν ανθρώπινη ζωή, και ανθρώπινες ψυχές που διάλεγαν ζωή ζώου, π.χ.  ο Ορφέας κύκνου, ο Αγαμέμνων αετού, ο Θερσίτης πιθήκου και ο Τελαμώνιος Αίας λιονταριού. Γίνονταν και αλλαγές φύλου π.χ. ο Επειός διάλεξε ζωή γυναίκας και η Αταλάντη ζωή αθλητή. Μετά, κάθε ψυχή πήγαινε στη Λάχεση κι εκείνη της έδινε τον δαίμονα (φύλακα-άγγελο) που θα τη συνόδευε στη ζωή (όπως το δαιμόνιο του Σωκράτη).  Η Κλωθώ και η Άτροπος οριστικοποιούσαν την εκλογή. Οι ψυχές χωρίς να κοιτούν πίσω προχώρησαν στην άδενδρη πεδιάδα της Λήθης, όπου επικρατούσε καύσωνας. Το βράδυ κατασκήνωσαν κοντά στον ποταμό Αμέλητα και ξεδίψασαν στα νερά του. Αυτές που ήπιαν με μέτρο διατήρησαν κάποιες αναμνήσεις. Εκείνες που ήπιαν πολύ, ξέχασαν τα πάντα. Κοιμήθηκαν και τα μεσάνυχτα έγινε βροντή και σεισμός. Οι ψυχές σαν διάττοντες αστέρες εκσφενδονίστηκαν εκεί που έμελλε να γεννηθούν. Και ο Ήρ, που δεν τον άφησαν να πιει νερό, ξύπνησε ξαπλωμένος πάνω στα ξύλα για την πυρά…   Η μετενσάρκωση στον Ινδουισμό και το Βουδισμό είναι βασικό δόγμα. Η ψυχή του Ινδουιστή, το άτμαν, επιθυμεί να ενωθεί με το μπράχμαν, την συμπαντική ψυχή, της οποίας είναι κομμάτι. Στριφογυρνά στον κύκλο των μετενσαρκώσεων  (σαμσάρα) μέχρι να εκμηδενιστεί το κάρμα της, δηλ. οι πράξεις που έκανε στις προηγούμενες ζωές. Η γιόγκα βοηθά στην ένωση του ανθρώπου με το άτμαν του και σταματά την παραγωγή κάρμα. Έτσι το άτμαν βυθίζεται στο μπράχμαν, τη θεϊκή πραγματικότητα. Τα νερά του Γάγγη ξεπλένουν το κακό κάρμα και προσφέρουν καλή μετενσάρκωση. Ο Βουδιστής επιδιώκει τη νιρβάνα, δηλ. τη λύτρωση από τον πόνο και τη διάλυση της ψευδαίσθησης του κόσμου των αισθήσεων. Οι βουδιστές μοναχοί διαβάζουν στις κηδείες τη Θιβετιανή Βίβλο των Νεκρών που δίνει οδηγίες στην ψυχή του νεκρού, τι πρέπει να κάνει μέχρι την επόμενη μετενσάρκωσή της.  Στα χρόνια του Χριστού (1^ος αιώνας) οι Σαδδουκαίοι απέρριπταν τη μετενσάρκωση θεωρώντας το θάνατο οριστικό τέλος της ψυχής και του σώματος, ενώ οι Φαρισαίοι και οι Ελληνιστές Ιουδαίοι, όπως ο Φίλων, ήταν οπαδοί της Πλατωνικής διδασκαλίας περί ψυχής και της μετενσάρκωσης. Το μυστικιστικό δόγμα της Καμπάλα  δέχεται τη μετενσάρκωση και εξηγεί το όνειρο του Ιακώβ, που είδε να ανεβοκατεβαίνουν άγγελοι από μια σκάλα ως τον ουρανό (Γένεση, ΚΗ΄,12) ως συμβολισμό της καθόδου  των ψυχών στη γη για να ενσαρκωθούν και της επανόδου στον ουρανό, απ’ όπου προέρχονται. Στη Βίβλο υπάρχουν ίχνη  πίστης στη μετενσάρκωση. Ο προφήτης Μαλαχίας λέει ότι ο Ηλίας θα επιστρέψει κατά την ημέρα της Κρίσεως (Δ΄4-5). Πίστευαν βέβαια  ότι ο Ηλίας δεν είχε πεθάνει. Ο Ιώβ εύχεται να μπορούσε να αναπαυθεί για κάποιο χρονικό διάστημα στον Άδη μέχρι να περάσει η οργή του θεού και κατόπιν να ξαναγεννηθεί («ει γαρ όφελον εν άδη με εφύλαξας, έκρυψας δέ με έως αν παύσηταί σου η οργή …υπομενώ, έως αν πάλιν γένωμαι», Ιώβ, ΙΔ΄13-14). Το απόσπασμα Ματθ. ιστ΄13-14 μας πληροφορεί ότι οι σύγχρονοι του Ιησού πίστευαν πως αυτός είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ή ο Ηλίας ή ο Ιερεμίας ή κάποιος άλλος από τους προφήτες της Βίβλου. Στο Ματθ. ιζ΄, 11-13,  ο Ιησούς δηλώνει ότι ο Ηλίας ήδη έχει έρθει και οι αντίπαλοί του τον κακομεταχειρίστηκαν, όπως θα κάνουν και στον ίδιο το Χριστό. Ο ευαγγελιστής συμπληρώνει ότι οι μαθητές κατάλαβαν πως λέγοντας  Ηλίας, εννοούσε τον Ιωάννη τον Βαπτιστή (βλέπε και  Ματθ. ια΄14). Οι πρώτοι χριστιανοί θεολόγοι δεν απέκλειαν την ιδέα της μετενσάρκωσης. Ο μάρτυρας Ιουστίνος υποστήριζε ότι ο άνθρωπος που συμπεριφέρεται με ζωώδη τρόπο, μετενσαρκώνεται σε ζώο. Ο Αυγουστίνος δεχόταν μόνο την μετενσάρκωση ανθρώπου σε άνθρωπο και θεωρούσε τον Πλωτίνο μετενσάρκωση του Πλάτωνα. Ο Συνέσιος, επίσκοπος Πτολεμαϊδος, έγραφε ότι η ψυχή μοιάζει με ταξιδιώτη που μπαίνει στο πλοίο, δηλ. το σώμα στο οποίο  μετενσαρκώνεται, για ν’ αποκτήσει εμπειρίες μέχρι να επιστρέψει στο λιμάνι, το Βασίλειο των Ουρανών. Ο Ωριγένης  πίστευε ότι οι ψυχές προϋπήρξαν σε κάποιο ανώτερο πνευματικό κόσμο, στον οποίο θα επιστρέψουν μετά από ένα μεγάλο κύκλο μετενσαρκώσεων. Πέρασαν 3 αιώνες, μέχρι να αφοριστεί ο Ωριγένης γι αυτή τη διδασκαλία του, από την 5^η Οικ. Σύνοδο, το 553 μ.Χ. Αιτία που η Εκκλησία τελικά απέρριψε το δόγμα της μετενσάρκωσης ήταν ότι  ήθελε να μονοπωλεί  τη σωτηρία της ψυχής.