Ασκητισμός και μοναχισμός

Ο χριστιανικός μοναχισμός ξεκίνησε από την Αίγυπτο γύρω στο 350 μετά Χριστό με τους μοναχούς Αντώνιο, ιδρυτή του αναχωρητισμού (φυγής στην έρημο) και Παχώμιο, ιδρυτή του κοινοβιακού μοναχισμού (εγκλεισμού σε μοναστήρια). Το φαινόμενο της ασκητικής και  μοναστικής ζωής υπήρχε  αιώνες πριν. Ιέρειες θεοτήτων, όπως της Άρτεμης στη Βραυρώνα Αττικής ή της Εστίας στη Ρώμη, ζούσαν παρθενική ζωή και υπηρετούσαν έγκλειστες σε ναούς. Στην Ινδία  οι γυμνοσοφιστές βραχμάνοι ασκήτευαν υποβάλλοντας το σώμα τους σε δοκιμασίες, άλλοτε κάτω από τον καυτό ήλιο,  άλλοτε στο δριμύ ψύχος, απέχοντας από το κρέας και άλλες τροφές. Λέγεται μάλιστα ότι είχαν κερδίσει το θαυμασμό του Μ. Αλεξάνδρου. Οι Ουπανισάδες, ιερό ινδουιστικό κείμενο που γράφτηκε μεταξύ 800-500 π.Χ., διδάσκουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να ενωθεί με το θεϊκό στοιχείο, αν στραφεί στον εσωτερικό του κόσμο με την άσκηση της γιόγκα. Παρόμοιες πρακτικές χρησιμοποίησαν και οι χριστιανοί ασκητές, για να αναβαθμίσουν το πνεύμα τους και να ενωθούν με το θεό. Ο Βούδας γύρω στο 566 π.Χ. άφησε τις ανέσεις του παλατιού του στο Νεπάλ και μέσα από την ασκητική ζωή και την αναχώρηση προσπάθησε να βρει το νόημα του ανθρώπινου πόνου. Γύρω από αυτόν δημιουργήθηκε μεγάλη κοινότητα μοναχών από κάθε κάστα και φύλο. Στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας Έλληνες, μαθητές του Πυθαγόρα, ζούσαν ενάρετη κοινοβιακή ζωή απέχοντας από την κρεοφαγία και τις  απολαύσεις και επιδιώκοντας να καθαρίσουν τις ψυχές τους με την προσέγγιση του θεού μέσα από τη μουσική και τα μαθηματικά. Στα χρόνια του Χριστού ο φιλόσοφος Απολλώνιος από την ελληνική πόλη της Καππαδοκίας Τύαννα, σε ηλικία 16 ετών μόνασε στο ιερό του Ασκληπιού στην εξοχική του έπαυλη και σε όλη τη ζωή του εφάρμοζε την εγκράτεια, τη σωφροσύνη και τη φιλανθρωπία. Στα κοινόβια των Εσσαίων στην έρημο της Ιουδαίας (από το 2^ο αιώνα προ Χριστού) ευσεβείς Ιουδαίοι ζούσαν με νηστείες και προσευχές περιμένοντας τη βασιλεία του Μεσσία. Από αυτούς μάλλον προέρχεται το πρότυπο της ασκητικής ζωής, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, τον οποίο μιμήθηκε ο Ιησούς ασκητεύοντας 40 μέρες στην έρημο. Στην Αίγυπτο μια κοινότητα θεραπευτών ασκούσε τις αρετές του μοναχισμού, όπως αναφέρει ο Ιουδαίος Φίλων,  ενώ οι   μοναχοί του θεού Σάραπη κλείνονταν στο ιερό του και τον υπηρετούσαν, ιδίως στο μεγάλο Σαραπείο της Μέμφιδας. Και ο Παχώμιος, ιδρυτής των χριστιανικών κοινοβίων είχε κάποτε υπηρετήσει στο ναό του Σάραπη (Ιστορία του Ελλην. Έθνους, τόμος Ε΄, σ. 413, Εκδοτική Αθηνών 1974).