Πανάρχαιες γιορτές

 «Βίος ανεόρταστος μακρά οδός απανδόκευτος», έλεγε ο Δημόκριτος. Ζωή χωρίς γιορτές είναι μακρύς δρόμος (πεζοπορία) χωρίς στάση σε πανδοχείο. Για τους πρώτους ανθρώπους γιορτή σήμαινε ένα πλούσιο κυνήγι, μια καλή ψαριά,  η γέννηση ενός νέου μέλους της ομάδας,  η απόδοση επικήδειων τιμών σε ένα εξέχον μέλος και κάθε παρόμοια περίσταση. Στις γεωργικές κοινότητες οι γιορτές συνδέθηκαν με την ετήσια πορεία του ήλιου και τη γονιμότητα της γης. Οι αγροτικές εργασίες (σπορά, θερισμός, τρύγος, ελιομάζωμα ...) δημιούργησαν την ανάγκη θέσπισης αντίστοιχων θεοτήτων και γιορτών. Από αγροτικά έθιμα ξεκίνησαν λατρείες όπως του Διονύσου, του Άδωνη, της Δήμητρας και της Κόρης. Οι πρώτοι θεοί ήταν προσωποποιημένα στοιχεία της Φύσης,  ο  Ήλιος, η Γη, ο Ωκεανός και ο Ουρανός, γεννήτορες των πάντων. Για να τους τιμήσει, να τους ευχαριστήσει και να τους εξευμενίσει ο άνθρωπος θέσπισε γιορτές με προσφορές, θυσίες, ύμνους και χορούς κι έτσι γεννήθηκε η θρησκεία. Ανάμεσα σε όλους τους θεούς ξεχωρίζει ο Ήλιος, ο Δημιουργός και συντηρητής του γήινου κόσμου. Ο δίκαιος οφθαλμός του επιθεωρεί τα πάντα και επιβραβεύει με πλούσια σοδειά τον τίμιο εργάτη. Η πορεία του στον ουρανό, συνδεδεμένη με την  εναλλαγή των εποχών, έδωσε τις κυριότερες γιορτές, που τελούνταν κατά τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια. Όταν έφτανε στο σημείο της εαρινής ισημερίας (20/21 Μαρτίου) γιόρταζαν τα πάθη και την ανάσταση του θεού της βλάστησης. Όταν σκαρφάλωνε στο βορειότερο σημείο, το θερινό ηλιοστάσιο (22 Ιουνίου),  μεσουρανούσε  εξαπολύοντας πύρινα βέλη σαν τον Φοίβο Απόλλωνα και τον προφήτη Ηλία. Μετά κατρακυλούσε στο σημείο της φθινοπωρινής ισημερίας (23 Σεπτεμβρίου),  προμηνύοντας την έλευση του «κακού» χειμώνα και την έξωση του ανθρώπου από τη θαλπωρή του παραδείσου. Κατόπιν κατέβαινε στο νοτιότερο σημείο της πορείας του, το χειμερινό ηλιοστάσιο με τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου (22 Δεκεμβρίου) κι άρχιζε  επίσημα ο χειμώνας, όμως οι άνθρωποι γιόρταζαν τη νίκη του φωτός κατά του σκότους και τη γέννηση του Ήλιου, γιατί από αυτό το σημείο  αρχίζει ξανά μέρα με τη μέρα να σκαρφαλώνει ψηλότερα,  για να επαναλάβει τον ίδιο αιώνιο κύκλο. Οι σταθμοί αυτής της κυκλικής πορείας σχηματίζουν σταυρό που μοιάζει να κουβαλά ο Ήλιος καθώς κατεβαίνει προς το χειμωνιάτικο σκοτάδι του θανάτου με το οποίο θα αναμετρηθεί για να νικήσει και να μεσουρανήσει ξανά. Αθάνατες πανάρχαιες ειδωλολατρικές γιορτές  ξαναζούμε κάθε φορά με τα Χριστούγεννα, τα Θεοφάνεια και το Πάσχα. Ο χριστιανισμός, ως εβραϊκή αίρεση στο ξεκίνημά του, πριν ακόμη αποκοπεί από τον ιουδαϊσμό και διαμορφωθεί σε οργανωμένη θρησκεία, ακολουθούσε πιστά τις ιουδαϊκές συνήθειες. Το χριστιανικό εορτολόγιο ήταν προσαρμοσμένο στο εβραϊκό και τιμούσε συγχρόνως τη γέννηση και τη βάφτιση του Χριστού, στις 6 Ιανουαρίου, ημέρα κατά την οποία οι Εβραίοι τελούσαν τη δική τους γιορτή των φώτων, Χανουκά. Χρειάστηκε να περάσουν τρεις αιώνες, για να επινοηθεί ο μύθος πως ο Χριστός γεννήθηκε τη νύχτα της 24^ης προς την 25^η Δεκεμβρίου του έτους 1 μ.Χ. (δεν ήταν ακόμη γνωστό το αριθμητικό σύμβολο 0). Η πρωτοβουλία για τη θέσπιση της γιορτής των Χριστουγέννων ανήκει σ’ εκείνον τον πάπα που πρώτος διατύπωσε την αξίωση για το παπικό πρωτείο (Epistle of Julius to Antioch.,c,xxii), τον Ιούλιο Α΄ (337-352), που  διέταξε να γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου, έτσι ώστε να επισκιασθούν οι λαοφιλείς γιορτές του χειμερινού ηλιοστασίου (τα γενέθλια του «ανίκητου Ήλιου» και του Μίθρα, τα Σατουρνάλια προς τιμήν του Κρόνου και τα Μπρουμάλια). Ο Χριστός πήρε τη συμβολική έννοια του «νοητού ήλιου της δικαιοσύνης», την ανατολή του οποίου προμάντευσαν μάγοι αστρολόγοι ακολουθώντας την πορεία του δικού του άστρου στον ουρανό («είδομεν γαρ αυτού τον αστέρα…», Ματθ.β΄2), τρανή απόδειξη της αστρολογικής  προέλευσης του μύθου. Η παπική εκκλησία είχε καλές σχέσεις με την αστρολογία, όμως καταδίκαζε εκείνους που ασχολούνταν με την επιστήμη της αστρονομίας. Πολλοί πάπες συμβουλεύονταν αστρολόγους για σοβαρά ζητήματα. Ο πάπας Παύλος Γ΄ είχε χειροτονήσει επίσκοπο τον προσωπικό του αστρολόγο. Υπήρχαν όμως και πάπες - αστρολόγοι όπως ο Σίλβεστρος Β΄. ο Ιωάννης Κ΄, ο Σίξτος Δ΄. ο Ιούλιος Β΄, ο Λέων Ι΄ και πολλοί άλλοι. Παρά την σκοτεινή και θεμελιωμένη στο ψεύδος προέλευση της γιορτής των Χριστουγέννων, η διάδοσή της στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Η επιτυχία αυτή οφείλεται στην αρχαία προέλευση των εθίμων που συνδέονται με τα Χριστούγεννα και στην εμπορική και καταναλωτική τους σημασία.  Στις 6 Ιανουαρίου γίνεται ο αγιασμός των υδάτων για να φύγουν οι κακοποιές θεότητες, στοιχειά και νεράιδες. Πάνω από το αγιασμένο νερό αφήνονται να πετάξουν τ’ αγαπημένα πουλιά της Αφροδίτης–σύμβολα του αγίου πνεύματος για τους χριστιανούς, που πιστεύουν ότι τέτοια μέρα ο θεός φανερώθηκε στον Ιορδάνη, όπως φανερωνόταν στα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια των αρχαίων. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται ότι τα Θεοφάνεια ήταν αρχικά ειδωλολατρικό πανηγύρι στην Αντιόχεια (ας σημειωθεί ότι οι λέξεις Θεοφάνεια και Φώτιος δεν είναι χριστιανικές). Κατά  την καθαρτήρια τελετή των «Πλυντηρίων», οι Έλληνες έπλεναν τα αγάλματα των θεών και τα ιερά σκεύη στη θάλασσα, τα ποτάμια ή τις λίμνες. Οι Αθηναίοι έκαναν την τελετή στο Φάληρο, όπου έπλεναν το άγαλμα της Αθηνάς... Έτσι η αρχαία λατρεία επιζεί μυστικά μέχρι σήμερα έχοντας αποκτήσει νέα νοήματα και μορφές.