Περί αγίου φωτός

Η λέξη άγιος, από το αρχαίο ρήμα άζομαι= σέβομαι, σημαίνει σεβαστός. Το φως κατακτά το σεβασμό και την αγάπη μας από τη στιγμή που το αντικρίζουμε πρώτη φορά. Ο χριστιανικός θεός ταυτίζεται με άυλο φως, γι αυτό οι πιστοί του δεν δυσκολεύονται να  πιστέψουν ότι από τον τάφο του βγαίνει φως κάθε Μεγάλο Σαββάτο. Οι παπικοί καλόγεροι της Ιερουσαλήμ τον 9ο αιώνα μιμήθηκαν  «θαύμα» αγίου φωτός που γινόταν κάθε Μ. Παρασκευή σε μοναστήρι της Γαλλίδας βασίλισσας Ραδεγόνδης (569 μ.Χ.) στο Πουατιέ και το εφάρμοζαν με επιτυχία μέχρι το 1095 που οι σταυροφόροι κατέκτησαν την Ιερουσαλήμ. Το κερδοφόρο «θαύμα», που πρώτος αναφέρει το 870 ο Γάλλος μοναχός Βερνάρδος, ήταν άγνωστο στα χρόνια των αποστόλων και των πατέρων. Αν συνέβαινε όντως, θα το διατυμπάνιζαν όλοι και μάλιστα οι αφηγητές της επίσκεψης στην Ιερουσαλήμ της αγίας Ελένης ή της αυτοκράτειρας Ευδοκίας. Το 1187 ο σουλτάνος  Σαλαντίν έδωσε τα προσκυνήματα στους Ορθοδόξους κι αυτοί συνέχισαν την τελετή της αφής του αγίου φωτός. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Εφραίμ Β΄ (1766-1771) ομολογεί ότι πρόκειται για  "χειροποίητη μηχανουργία" (Ιστορ. Αθην., Δ. Καμπούρογλου, τόμ. Β΄, σ.234). Ο πολυμαθής κληρικός Νικηφόρος Θεοτόκης (1731-1800) γράφει: «ουκ απ’ ουρανού κατέρχεται, ουδ’ από του τάφου αναβλύζει, αλλ’ ο επί την διακονίαν ταύτην ταχθείς αρχιερεύς εν τω …κουβουκλίω τον πυρίτην παίων πυρ εξάγει επάνω του ζωοδόχου τάφου, είτα εφάψας τας εν τω τάφω πρότερον τριβείσας λαμπάδας κρατών εξέρχεται και το φως μεταδίδωσιν». Υπάλληλοι του Πατριαρχείου βεβαιώνουν ότι ο πατριάρχης παίρνει  φως από καντήλα  που βάζει το Μ. Σάββατο ο σκευοφύλαξ στον τάφο, πριν τον σφραγίσει ο διοικητής Ιεροσολύμων και με την ευχή της φωταψίας παρακαλά το θεό να το αγιάσει. Αν ήταν άγιο, δε θα έλεγε «εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου τάφον εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες ….δεόμεθα όπως αναδείξεις αυτό αγιασμού δώρον» δηλ., παίρνοντας με ευλάβεια φως από αυτό που καίει πάνω σ’ αυτόν τον φωτοφόρο σου τάφο … σε παρακαλούμε να το αγιάσεις…. Οι πιστοί τρελαίνονται για θαύματα τόσο, που θα τα δημιουργήσουν οι ίδιοι, αν δεν τα βρουν έτοιμα. Οι αρχαίοι συγγραφείς πρόσφεραν στους χριστιανούς υλικό για έμπνευση. Γράφει ο Κοραής: «Εξ ουρανού ψευδοκατέβατα φώτα μας εφύλαξεν η ιστορία πολλά» και αναφέρει μεταξύ άλλων το αόρατον πυρ με το οποίο άναβαν τα ξύλα για τις θυσίες οι ιερείς στους ναούς της Λυδίας (Παυσανίας, 5, 27). Άγια φώτα εμφανίζονταν στην ιταλική πόλη Εγνατία,  στο ιερό του Διονύσου στη Μακεδονία, στην Τήνο και στο ναό της Αφροδίτης Αφακίτιδος στη Συρία, όπου το φως είχε σχήμα σφαίρας ή λαμπάδας  και οι ιερείς θησαύριζαν χάρη σ’ αυτό (Ζώσιμος,5ος αι. μ.Χ. Ιστορ. Ι 58). Οι πανούργοι θαυματοπλάστες θησαυρίζουν με χρήματα μωρών προσκυνητών, που συνωστίζονται κάθε χρόνο για να δουν το θαύμα. Όταν ο Κοραής τύπωνε το διάλογο Περί του εν Ιεροσολύμοις Αγίου φωτός (1826), πολλοί έπεφταν θύματα της απάτης λόγω αμάθειας. Στην εποχή μας οι περισσότεροι έχουμε πρόσβαση σε κάθε λογής πληροφορία, άρα η ευπιστία οφείλεται σε πνευματική οκνηρία ή σκοπιμότητα. Ποιος έχει κέρδος από τη διαφήμιση αυτής της ατραξιόν που προσελκύει κόσμο και χρήμα στα προσκυνήματα; Πολλά συμφέροντα διαπλέκονται. Πολλούς εξυπηρετεί η συγκάλυψη της απάτης κι η προβολή της ως θέαμα φολκλόρ. Γι αυτό τιμήθηκε με το «μεγαλόσταυρο του παναγίου τάφου» ο Ιάκωβος Οικονομίδης, οργανωτής προσκυνηματικών εκδρομών στους Αγ. Τόπους, που σε συνεργασία με τον «έξαρχο του παναγίου τάφου» και κατόπιν πατριάρχη Ιεροσολύμων Ειρηναίο, τον πρωθυπουργό Αντρέα Παπανδρέου και τον Πρόεδρο Χρήστο Σαρτζετάκη καθιέρωσε το 1988 τη  μεταφορά του αγίου φωτός στην Ελλάδα αεροπορικώς με δημόσια δαπάνη υπηρετώντας ένα ψέμα.