Μύθοι δρακοντοκτονίας

Δράκοντες υπάρχουν στις παραδόσεις όλων των λαών. Πρόκειται για γιγάντια ανθρωποφάγα τέρατα, συνήθως φιδόμορφα, που ήταν αρχικά θεότητες του κάτω κόσμου και των φυσικών καταστροφών. Στην ελληνική μυθολογία τα όντα αυτά ήταν παιδιά της Γης ή άλλων αρχαίων θεών. Συνήθως φρουρούσαν πηγές, δέντρα και ιερά ή παραμόνευαν σε θαλάσσιες σπηλιές και περάσματα. Το δέντρο με τα μήλα των Εσπερίδων φρουρούσε ο δράκοντας Λάδων, που τον σκότωσε ο Ηρακλής. Στην Κολχίδα φρουρός του δέντρου με το χρυσόμαλλο δέρας ήταν ένας ακοίμητος δράκοντας, που η Μήδεια αποκοίμισε με τα μάγια της. Η Σκύλλα ήταν δρακόντισσα κρυμμένη σε ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα. Είχε έξι κεφάλια πάνω σε φιδίσιους λαιμούς και κατασπάραζε ναύτες, αλλά νικήθηκε από τον Οδυσσέα. Τον ιερέα της Τροίας Λαοκόωντα και τους δύο γιους του έπνιξαν δύο τερατώδη θαλάσσια φίδια, ο Όρκις και η Χαρίβοια, σταλμένα από τον Ποσειδώνα. Η ανθρωποφάγα Έχιδνα είχε σώμα τεράστιου φιδιού και κεφάλι όμορφης γυναίκας. Ο άντρας της ο Τυφώνας είχε 100 κεφάλια δρακόντων και από τη μέση και κάτω σώματα φιδιών. Ο Δίας τον νίκησε με τους κεραυνούς του και τον πλάκωσε με το όρος Αίτνα της Σικελίας. Την Έχιδνα, αν και αθάνατη, λέγεται ότι σκότωσε ο Άργος με τα εκατό μάτια. Ο Απόλλων σκότωσε τον δράκοντα Πύθωνα (Βρετανικό Μουσείο, V 6.68), κατ' άλλους Δελφύνη, που φρουρούσε την πηγή κοντά στο παλιό μαντείο. Ανάγλυφο σε οστό του 2^ου αι. μ.Χ. από την Αίγυπτο δείχνει τη Λητώ να προφυλάσσει το βρέφος Απόλλων από τον Πύθωνα (Βοστόνη Μουσείο Καλών Τεχνών, 2003,785). Όταν ο ήρωας Κάδμος έκτιζε τη Θήβα, ένας δράκοντας φρουρούσε την πηγή του Άρη και σκότωνε όποιον επιχειρούσε να πάρει νερό. Ο Κάδμος τον σκότωσε κι έσπειρε τα δόντια του με συμβουλή της Αθηνάς και από αυτά ξεφύτρωσαν οι πρώτοι κάτοικοι της Θήβας, οι Σπαρτοί. Ο μύθος της Δρακοντοκτονίας έχει ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια μυθολογία. Σε παραστάσεις αιγυπτιακών τάφων ο Ρα, ανθρωπόμορφος ηλιακός θεός, σκοτώνει τον δράκοντα Απέπ (εμφανίστηκε κατά την 8^η Δυναστεία:2143-2100). Την εικόνα συνοδεύει η επιγραφή: «να κομματιάσω τον αντάρτη, να καταστρέψω εγώ τον Απέπ», (Βίβλος των Νεκρών, κεφ. 15, πιν. 1, φρ. 15). Ο Απέπ ή Απόφις, τεράστιο φίδι ή μερικές φορές κροκόδειλος,  ήταν ο κύριος του χάους, εχθρός της αλήθειας και του Ρα, θεού του φωτός. Συνήθως η  δρακοντοκτονία περιλαμβάνει έναν ήρωα που σκοτώνει το δράκοντα και σώζει τους κατοίκους μιας περιοχής από τη δίψα και την ωραία βασιλοπούλα από το να γίνει θύμα ανθρωποθυσίας για τη σωτηρία των συμπατριωτών της. Ο βασιλιάς της Τροίας Λαομέδων ζήτησε από τον  Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα να κτίσουν τα τείχη της Τροίας και μετά αρνήθηκε να τους ανταμείψει. Ο Ποσειδώνας τότε έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας που κατασπάραζε τους κατοίκους. Ο Λαομέδων ζήτησε συμβουλή από τον μάντη Φαινοδάμαντα κι εκείνος είπε ότι πρέπει να παραδώσει τη βασιλοπούλα Ησιόνη τροφή στο τέρας. Ο Ηρακλής, ενώ  βάδιζε κατά των Αμαζόνων, είδε την Ησιόνη δεμένη σε ένα βράχο, σκότωσε το δράκοντα και την ελευθέρωσε. Στην Αιθιοπία ένα θαλάσσιο τέρας έτρωγε ανθρώπους και ζώα. Το μαντείο του Άμμωνα έδωσε χρησμό ότι για να σωθεί η χώρα έπρεπε να κατασπαραχθεί η βασιλοπούλα Ανδρομέδα από το τέρας. Την εγκατέλειψαν λοιπόν σ’ ένα βράχο δεμένη, αλλά ο ήρωας Περσέας που επέστρεφε από τη θανάτωση της Γοργώς, σκότωσε το τέρας και έσωσε την Ανδρομέδα. Κατά το Μεσαίωνα διαδόθηκαν παντού θρύλοι για ιππότες και δράκους. Μερικοί είχαν κάποια παραποιημένη ιστορική βάση, π.χ. στη Ρόδο του 14ου αιώνα ο ιππότης ντε Γκοζόν σκότωσε έναν δράκοντα που αφάνιζε ανθρώπους και ζώα (πιθανολογείται ότι ήταν κροκόδειλος) και το κατόρθωμά του έγινε επιγραφή σε ταφόπλακα που υπάρχει στο Μουσείο Κλουνί στη Γαλλία. Το θέμα της δρακοντοκτονίας είναι συχνό στα παραμύθια. Μεταγενέστερα πέρασε και στον Καραγκιόζη ("Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι"). Η θρησκεία απέκτησε κι αυτή τους δρακοντοκτόνους αγίους της. Ο Δανιήλ και ο Δράκων είναι κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο "Δανιήλ" και εξιστορεί πώς ο προφήτης σκότωσε έναν δράκοντα που οι Βαβυλώνιοι λάτρευαν σαν θεό. Οι Άγιοι Θεόδωροι σε παλιές βυζαντινές εικόνες εικονίζονται να σκοτώνουν κι αυτοί δράκοντα, ο Τήρων έφιππος σε κόκκινο άλογο και ο Στρατηλάτης σε λευκό (www.michaelhadjimichael.com, άγιοι Θεόδωροι, αγιογραφίες). Ο άγιος Δονάτος, πολιούχος της Παραμυθιάς σκότωσε ένα δράκοντα σε μια πηγή του ποταμού Αχέροντα. Όμως τη μεγαλύτερη δόξα του δρακοντοκτόνου αγίου έχει κερδίσει ο στρατιώτης Γεώργιος από την Καππαδοκία.  Ο λαογράφος Νικόλαος  Πολίτης θεωρεί τη Δρακοντοκτονία του Αγ. Γεωργίου αναβίωση του μύθου του Περσέα και της Ανδρομέδας. Στο Δελτίον της Χριστ. Αρχαιολογ. Εταιρείας, η μελέτη για την «Πρώιμη μεταβυζαντινή εικόνα του αγ. Γεωργίου δρακοντοκτόνου στη Θάσο», της Στ. Δαδάκη, (Περίοδος Δ΄, τόμος Λ 2009, σ. 249-258), αναφέρει ότι  η  πρώτη γραπτή διήγηση της δρακοντοκτονίας από τον άγιο βρίσκεται σε γεωργιανό χειρόγραφο του 11^ου αιώνα ... Οι πρωιμότερες απεικονίσεις του θαύματος σε τοιχογραφίες χρονολογούνται από το 10^ο αιώνα, ενώ  στην Ελλάδα τη συναντούμε στο ναό των Αγ. Αναργύρων Καστοριάς (1170-1180). Στην αγγλική παραλλαγή του  μύθου ο άγιος Γεώργιος σκότωσε το δράκοντα στο λόφο Dragon Hill. Η λατρεία των εφίππων αγίων Γεωργίου και Δημητρίου συνεχίζει την αρχαία βαλκανική λατρεία του Ήρωα Ιππέα ή Θράκα Ιππέα, του οποίου έχουν βρεθεί πολλά αναθηματικά ανάγλυφα (π.χ. ανάγλυφο 3^ου αι. π.Χ., Μουσείο του Τέτεβεν, Βουλγαρία). Η μορφή του επιβιώνει στη λαϊκή παράδοση της Σερβίας και της Βουλγαρίας. Ο Θράκας Ιππέας παριστάνεται σε μαρμάρινες πλάκες έφιππος με χιτώνα και χλαμύδα να τρυπά με τη λόγχη του έναν δράκοντα. Λατρεύτηκε κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή στη Θράκη, τη Μακεδονία και όλη την περιοχή των Βαλκανίων ως χθόνια θεότητα, θεραπευτής  και προστάτης των πηγών.  Απηχεί το μύθο του βασιλιά του Παγγαίου Ρήσου που τα άσπρα πολεμικά του άλογα έκλεψαν ο Οδυσσέας με τον Διομήδη, αφού τον σκότωσαν, ενώ κοιμόταν. Φαίνεται ότι θεοποιήθηκε (τραγωδία του Ευριπίδη «Ρήσος», στ. 962-973) και εντάχθηκε στα Μυστήρια του Διόνυσου Σαβαζίου και στα Ορφικά, καθώς και στον εορτασμό της άνοιξης.  Τον άγ. Γεώργιο ή αντίστοιχο άγιο τιμούν οι μουσουλμάνοι στη γιορτή Hidirellez, 6 Μαϊου με το παλιό ημερολόγιο. Κοινή λατρεία  του αγ. Γεωργίου και του Ηλία ως Χιντιρελέζ (Χιζίρ= Γεώργιος και  Ελέζ= Ηλίας) από χριστιανούς και μουσουλμάνους μαρτυρείται στη Μ. Ασία πριν από τον 15^ο αιώνα. Ο Χιζίρ ή Χιντρ είναι μυστηριώδες πρόσωπο του κορανίου. Η ταύτιση με τους Γεώργιο και Ηλία έγινε από μικρασιατικούς πληθυσμούς (άη Γιώργης ο Χεντρελές). Το 13^ο και 14^ο αιώνα στο Ισλάμ ο Άγ. Γεώργιος ονομάστηκε Σαρί Σαλτίκ και ήταν λένε σύντροφος του Χατζή Μπεκτάς, ιδρυτή του τάγματος των Μπεκτασήδων ή Αλεβιτών, αίρεσης του Ισλάμ. Ο σχετικός μύθος λέει ότι ο άγιος πήγε στη Βουλγαρία, σκότωσε έναν δράκοντα με 7 κεφάλια, απελευθέρωσε τη βασιλοπούλα και οι χριστιανοί ασπάστηκαν το Ισλάμ. Αυτός ο θρύλος υπάρχει στην Κρόια της Αλβανίας, τη Βοσνία κ.α. Στις Φέρρες βρίσκεται μαυσωλείο του Σαρί Σαλτίκ που γιορτάζει ανήμερα του αγίου Γεωργίου. Η λατρεία του αγίου στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή αποδίδεται σε προχριστιανικούς  και προϊσλαμικούς καβαλάρηδες θεούς όπως ο Θράκας ιππέας και αντίστοιχοι περσικοί θεοί. Η χριστιανική υμνογραφία είδε και στο πρόσωπο του Χριστού τον δρακοντοκτόνο αρχαίο ήρωα («έφλεξεν ρείθρω των δρακόντων τας κάρας…», ύμνος Θεοφανείων) που θανάτωσε τον "αρχαίο όφι", το «νοητό δράκοντα», για να εκπληρωθεί η προφητεία του βιβλίου της Γένεσης, ότι ο Αδάμ θα συντρίψει το κεφάλι του φιδιού της Εδέμ. Έτσι ο χριστιανισμός έδωσε νέο νόημα στους αρχαίους μύθους. .