Ευάγριος ο Ποντικός και Κλήμης Αλεξανδρείας

   Οπαδός του Ωριγένη  ο Ευάγριος ο Ποντικός (=από τον Πόντο, 4^ος αιώνας) ήταν αρχικά μοναχός σε μοναστήρι του Μ. Βασιλείου. Από εκεί ακολούθησε το Γρηγόριο θεολόγο στην Κωνσταντινούπολη, όπου ζούσε με πολυτέλεια και ερωτεύτηκε τη σύζυγο ενός αξιωματούχου. Για να γλιτώσει από την οργή εκείνου, κατέφυγε  σε μοναστήρι στην έρημο της Νιτρίας, κοντά στην Αίγυπτο. Εκεί έγραψε έργα θεολογικά.  Η 5^η οικ. σύνοδος καταδίκασε  στην πυρά το βιβλίο του «Γνωστικά Κεφάλαια».  Κατά τον Ευάγριο, βασιλεία του θεού είναι η απάθεια της ψυχής και η γνώση της Αγ. Τριάδος, ενώ κόλαση είναι η άγνοια του θεού (Λόγος Πρακτικός, κεφάλ. Ρ΄, Ψηφιακή Πατρολογία)   Στο έργο του «Εις το πιπι» απαριθμεί 10 εβραϊκά ονόματα του θεού μεταξύ των οποίων είναι το: « τετραγράμματον, ἀνεκφώνητον παρ' Ἑβραίοις, …τοῦτο δὲ φασὶν ἐπὶ τῷ πετάλῳ τῷ χρυσῷ τῷ ἐπὶ τοῦ μετώπου τοῦ ἀρχιερέως γεγράφθαι… πιπι!». Προφανώς δεν γνώριζε εβραϊκά και διάβαζε λάθος τη λέξη Γιαχβέ.  Περί της γνώσης του θεού  γράφει: "Βούλει γνῶναι θεόν, προλαβὼν γνῶθι σεαυτόν" (αν θέλεις να γνωρίσεις το θεό, γνώρισε πρώτα τον εαυτό σου) (Spiritales sententiae per alphabeticum dispositae, 26,P.G.Migne). [Το «γνῶθι σαυτόν»  το είπαν πρώτοι οι Έλληνες. Ήταν χαραγμένο στο αέτωμα του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.  Πώς μπορείς, όταν αγνοείς ποιος είσαι και από πού προέρχεσαι να μιλάς περί του θεού; Θέλεις να τον γνωρίσεις; Αναζήτησέ τον στον εαυτό σου. Ίσως τον συναντήσεις στην τάση για αγάπη, ελευθερία, αθανασία, αλήθεια κι ό,τι άλλο σε κάνει να ξεχωρίζεις.] Στο  «Περί Προσευχής» ασχολείται με την ιερή γεωμετρία:  «το ἑκατὸ είναι τετράγωνος αριθμός, το πενηντατρία  τρίγωνος καὶ σφαιρικός· το εἰκοσιοκτώ τρίγωνος. Σφαιρικὸς το εἰκοσιπέντε. Τὸ τετράγωνο συμβολίζει την τετρακτύν τῶν ἀρετῶν, ….Τὸ  τρίγωνο  σημαίνει  τὴν τῆς ἁγίας Τριάδος γνῶσιν» [αυτές οι δεισιδαιμονίες δεν ταιριάζουν σε σοβαρούς ανθρώπους.] Για τις γυναίκες χύνει πολύ δηλητήριο (ίσως φταίει η ερωτική του περιπέτεια): «Γυναίκα είναι η αφροσύνη που τις λογικές ψυχές προσκαλεί στην ακαθαρσία» (κεφ.ΛΓ΄, P.G.Migne, Κϛʹ), «Λέγεται καὶ θρόνος ἀτιμίας η γυναίκα,  ψυχὴ που μισεί το δίκαιο» (Περί διαφόρων πονηρών λογισμών, κεφ. Κ∆ʹ)…«ανάβει τον πυρσό της ηδονής η συναναστροφή γυναικῶν.…. Η όψη γυναικὸς είναι βέλος δηλητηριώδες, κτυπά τὴν ψυχὴ, καὶ δηλητήριο της βάζει, καὶ ὅσο χρονίζει, τόσο σαπίζει η πληγή …. Στην αρχή οι γυναίκες έχουν εὐλάβεια ἢ ὑποκρίνονται, ὕστερα με αναίδεια τα τολμούν όλα …..Μή σε πλανήσουν με λόγια ἐπιεική· μέσα τους είναι κρυμμένο κακό δηλητήριο θηρίων.…Καλύτερα να πλησιάσεις φωτιά που καίει παρά γυναίκα, αν είσαι νέος …Η ψυχὴ του σώφρονος ἐπιζητεῖ την ἐρημία· αποφεύγει τις μορφές των γυναικῶν, που  γεννούν ὄλεθρο. … Ο σώφρων μακριά από γυναίκες δεν ἐφλογίσθη από πάθος ἀκολασίας» (Περί των οκτώ πνευμάτων της πονηρίας… Κεφ. ∆ʹ, Ε΄) «Ο δαίμονας μεταμορφώνεται σε θηλυκό πρόσωπο»(Προς Ευλόγιον Μοναχόν Κεφ. ΙΘ΄) Ακόμα και το να καθίσει στο τραπέζι με τη μητέρα του το θεωρούσε αμαρτία:  «96. Ρώτησε κάποιος ἀδελφός ένα γέροντα, αν πρέπει να φάει μαζί με τη μητέρα  καὶ τις ἀδελφές του στο σπίτι του κι αυτός εἶπε, να μη φας μαζί με γυναίκα.» (Practicus, Ψηφιακή Πατρολογία). Ο Ευάγριος υποστηρίζει το  αναλλοίωτο των ειδών και την αποκατάσταση των πάντων: «Όλα ὅσα ἐποίησε ὁ θεός, μένουν στον αἰῶνα· σ’ αὐτά δεν μπορεί να προστεθεί, καὶ ἀπ' αὐτά δεν μπορεί ν’ ἀφαιρεθεί τίποτε …… Αν λοιπόν τα έργα του θεού μένουν στὸν αἰῶνα, και δεν δημιούργησε τὴν  κακία ὁ θεὸς,  ἄρα ἡ κακία δεν θα είναι αιώνια» (Σχόλια εις τας Παροιμίας, 17.3, 14). [Ο κόσμος μας ούτε έργο θεού είναι ούτε παραμένει ο ίδιος, αφού εξελίχθηκε από διάπυρη σφαίρα σε κατοικήσιμο πλανήτη. Οι μορφές που δημιουργεί η εξέλιξη υπόκεινται σε προσθήκες και απώλειες κατά την προσαρμογή τους στο περιβάλλον. Το κακό υπάρχει σύμφυτο στη φύση και είναι σχετικό, δηλ. κάτι που είναι κακό για μας μπορεί να είναι καλό για άλλους. Φαίνεται λογικό μαζί με το τέλος του κόσμου μας να επέλθει και το τέλος του κακού. Όταν δεν θα υπάρχουν πλέον άνθρωποι, θα πάψει να ισχύει η έννοια του καλού και του κακού]. Οι απόψεις του Ευαγρίου για το πνεύμα του κακού είναι γελοίες: «ὁ διάβολος είναι βασιλεύς πάντων τῶν ἐν τοῖς ὕδασι καὶ σε άνυδρους τόπους δεν βρίσκει ἀνάπαυση, γι αυτό ο μοναχός πρέπει να αποφεύγει τη χρήση του νερού».( «Σχόλια εις τας Παροιμίας…», 380,31, 27.1). «Ο δαίμονας της υπερηφάνειας προκαλεί αστραπές στο κελί του μοναχού και στέλνει φτερωτούς δράκοντες» (Περί διαφόρων πονηρών λογισμών, κεφ. ΚΓ).  «Κάποιοι ἀκάθαρτοι δαίμονες, κάθονται μπροστά από τους ἀναγνώστες, καὶ τὸν νοῦν αὐτῶν επιχειρούν να ἁρπάξουν …. αγγίζοντας τα βλέφαρα καὶ ὅλο το κεφάλι τους, καὶ παγώνοντάς το με το σώμα τους· γιατί είναι πολύ ψυχρὰ  τὰ σώματα τῶν δαιμόνων, καὶ παρόμοια με τον κρύσταλλο·… και τους κάνουν να χασμουριούνται, λεπτύνοντας τον ἑαυτό τους, καὶ αγγίζοντας μέσα  στο στόμα τους …… γι αυτό σύμφωνα με αρχαία μυστική παράδοση σφραγίζουν το στόμα τους αυτοί που χασμουριούνται» (Ξ†ʹ40.1241). «Ο δαίμονας ακουμπά τον εγκέφαλο και κάνει να πάλλονται οι φλέβες»  (Περί Προσευχής, κεφ. ΟΒ΄ 79.1184) «αλλάζει όπως θέλει το φως γύρω από το νου και προκαλεί το πάθος της κενοδοξίας» (κεφ. ΟΓʹ)  «Κάποιον ερημίτη άγιο που προσευχόταν, οι δαίμονες επί δύο εβδομάδες τον πέταγαν σαν σφαίρα  στον αέρα…» (κεφ. ΡΙΑʹ ).  Πιστεύει σε οπτασίες: «Στον ύπνο τους οι ερημίτες συναντούσαν αγίους και συνομιλούσαν και τρώγαν μαζί»  (Περί διαφόρων πονηρών λογισμών, ∆ʹ. 79.1205). «Ο μακρόθυμος άνδρας βλέπει ὀπτασίες, συναντά ἁγίους ἀγγέλους, καὶ….. τη νύκτα δέχεται μυστηρίων λύσεις» (κεφ. Ι΄).  Αν πάνε να βοσκήσουν πρόβατα στο Σινά, θα τους καλέσει ο θεός από την βάτο (κεφ.. ΙΗʹ). «Ὅταν ὁ νοῦς εκδυθεί τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο και ενδυθεί τὸν ἐκ της χάριτος, τότε θα δει τὴν  κατάστασή του κατὰ τὸν καιρὸ τῆς προσευχῆς, όμοια με σάπφειρο ἢ οὐράνιο χρώμα, που ἡ Γραφὴ  τόπον Θεοῦ ὀνομάζει και εμφανίστηκε στους  πρεσβυτέρους στο ὄρος Σινᾶ.» (Ο΄). Επαινεί τη δουλεία: «αυτός που με ταπείνωση γίνεται δοῦλος σε όλους, είναι ἀφωμοιωμένος με τον ταπεινώσαντα ἑαυτὸν, καὶ μορφὴν δούλου λαβόντα» (Προς Ευλόγιον Μοναχόν, Κεφ. Δ΄P.G.Migne, 79.1100)  [Όμως οι εκκλησιαστικοί ηγέτες ανταγωνίζονται με θανάσιμο μίσος για τα πρωτεία και ξεπέρασαν τους κοσμικούς άρχοντες σε επίδειξη πολυτέλειας και δεσποτισμού.] Οι συμβολισμοί που χρησιμοποιεί σχολιάζοντας τις Παροιμίες του Σολομώντα κινούνται μεταξύ παραλογισμού και γελοιότητας: «Τα κοράκια τρέφουν μυστικά τους δικαίους και τιμωρούν τους αδίκους, βγάζοντας τα μάτια της αδικίας. Ο Σολομώντας ονόμασε κόρακες αυτούς που βγάζουν τα μάτια του ασεβούς. Αυτούς που καταβροχθίζουν  ολόκληρο τον ασεβή τους ονόμασε αετούς. Αυτοί που συμβολίζονται ως κόρακες και αετοί, έχουν αναλάβει την εν μέρει και την ολοκληρωτική κάθαρση της εκκλησίας αντίστοιχα.» (Αυτή η άποψη εξουσιοδοτεί τους πιστούς να βιαιοπραγούν για την επιβολή της θρησκείας τους).  «Οἱ ἀκάθαρτοι (αμαρτωλοί)είναι κατσίκια και στέκονται ἐξ ἀριστερῶν τοῦ σωτῆρος, ὁ δὲ τράγος ἡγεῖται τούτων, που σημαίνει τὸν διάβολον» (112).  Ο Χριστός συμβολίζεται με συκιά, γιατί τα σύκα θεραπεύουν τη λέπρα! (117). Από αυτό το μικρό απάνθισμα μπορούμε να καταλάβουμε την αξία του έργου αυτού του χριστιανού συγγραφέα.

O Κλήμης Αλεξανδρείας (150-216), μαθητής του στωικού Πάνταινου και δάσκαλος του Ωριγένη, ισχυρίζεται στο οκτάτομο έργο του «Στρωματείς» ότι   οι άγγελοι  προ του κατακλυσμού ξελογιάστηκαν από τις όμορφες Ελληνίδες και φανέρωσαν τα απόρρητα του θεού στους Έλληνες.  Τους κατηγορεί ότι οι περισσότεροι είναι βάρβαροι και μορφώθηκαν από βαρβάρους. [Ακόμα κι αν είχαν ξένους δασκάλους , αν οι ίδιοι δεν ήταν καλοί μαθητές δεν θα καλλιεργούσαν τις τέχνες και τις επιστήμες.  Οι ανά τον κόσμο ελληνικές αποικίες ήταν πολυάριθμες και μόνο ένας κακοθελητής θα χαρακτήριζε βαρβάρους τους εκτός Ελλάδος Έλληνες.] Ισχυρίζεται ότι ο Όμηρος ήταν Αιγύπτιος (Στρωματείς, 1, 17, 83, 2). Αν αλήθευε αυτό θα έπρεπε τα ομηρικά έπη να έχουν γραφτεί στην αιγυπτιακή γραφή και γλώσσα ή να υμνούν τους φαραώ κι όχι τα κατορθώματα Ελλήνων, όπως του βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα, του Αχιλλέα βασιλιά των Μυρμιδόνων,  του Αγαμέμνονα των Μυκηνών, του Μενέλαου της Σπάρτης, του Νέστορα της Πύλου, του Αίαντα της Σαλαμίνας κλπ. Γράφει ότι ο Μιλτιάδης νίκησε τους Πέρσες, γιατί  μιμήθηκε τη στρατηγική του Μωυσή! (1, 24,162,3). [Ο Μιλτιάδης ήταν έμπειρος στρατηγός, ηγέτης θρακικού κρατιδίου και είχε βοηθήσει το Δαρείο Α΄ βασιλιά των Περσών να νικήσει τους Σκύθες το 513. Αυτό του έδωσε την ευκαιρία να μελετήσει από κοντά την τακτική του περσικού στρατού και να γνωρίζει τα αδύνατα σημεία του, γεγονός που του εξασφάλισε τη νίκη στο Μαραθώνα το 490 π.Χ.]  Ο Κλήμης επιμένει ότι οι έλληνες έχουν κλέψει τη σοφία της Βίβλου («κλέπται και λησταί οι παρ΄Έλλησιν φιλόσοφοι», Στρωμ. 1, 17, 87,2) και τους βρίζει κακοδαίμονες, παραχαράκτες της εβραϊκής θρησκείας, φίλαυτους, αλαζόνες, δοκησίσοφους κ.λπ., μα κλέβει ο ίδιος από την ελληνική σοφία ρητά, ποιήματα και αποσπάσματα και τα προσαρμόζει στη θρησκεία του.  [Η ελληνική φιλοσοφία, λογοτεχνία και γλώσσα ήταν κυρίαρχη στην εποχή του και μπόλιαζε τα νέα θρησκευτικά, λογοτεχνικά και φιλοσοφικά ρεύματα, ακόμη και τους μονόχνωτους εβραίους, που άρχισαν να σπουδάζουν με πάθος τα ελληνικά και να εξελληνίζουν τον τρόπο ζωής και τα ονόματά τους, όπως οι πρώτοι 7 διάκονοι, Πράξ., ΣΤ΄5]. Αλαζονικά και φλύαρα ξεδιπλώνει την ελληνομάθειά του, όμως ανακατεύει και δικές του γελοίες απόψεις π.χ. ότι τα κουκιά κάνουν στείρες τις γυναίκες και τις κότες (3, 3, 24, 2),  το ξύλο της γνώσης ήταν η καλή και η κακή χρήση του γάμου, γι αυτό το ρήμα έγνω (=γνώρισε) στην Αγ. Γραφή σημαίνει τη συνουσία (3, 17,104, 1-3). [Αυτή η προκατάληψη διαδόθηκε πολύ και το μήλο έγινε σύμβολο του σεξ και υπερίσχυσε της άλλης άποψης, που το θεωρεί σύμβολο  γνώσης της θνητότητας που ο άνθρωπος απόκτησε, όταν ωρίμασε ο εγκέφαλός του]. Την καλοσύνη του Πυθαγόρα προς τα ζώα την αποδίδει σε αντιγραφή του νόμου του Μωυσή (Στρωμ. 2, 18, 92,1). [Ο Πυθαγόρας και οι μαθητές του σέβονταν τα ζώα και δεν τους έκαναν κακό, γιατί πίστευαν στη μετεμψύχωση. Ο Μωυσής έσφαζε ταύρους και αρνιά στο θεό του, κακοποιούσε αποδιοπομπαίους τράγους, νομοθέτησε να λιθοβολούνται τα ζώα που έπεφταν θύματα κτηνοβατών, εξόντωσε τα ζώα των Αιγυπτίων κι άλλων λαών που κατέσφαξε ….. Πού ήταν κρυμμένη αυτή η «προς τα ζώα επιείκεια», που επικαλείται ο Κλήμης; ] Το Διογένη, το Θαλή και τους ατομικούς φιλοσόφους  ονομάζει απαξιωτικά «άθεοι τινες ανθρωπίσκοι και φιλήδονοι» (1, 11, 52, 4) όμως δεν ντρέπεται να κλέβει τα σοφά τους ρητά, για να δώσει αξία στα γραπτά του. Τρυγά τις ιδέες του Πλάτωνα περί θεού, ψυχής, αρετής, ασκητικής ζωής, περιφρόνησης του σώματος και ανάστασης. Ισχυρίζεται ότι ο νεκραναστημένος Ηρ (πρόσωπο πλατωνικού διαλόγου) είναι ο Ζαρατούστρα. Ανθολογεί τον Ευριπίδη, τον Αισχύλο, το Σοφοκλή, τον Πυθαγόρα, τον Πίνδαρο κ.α. και αναγκαστικά συμπεραίνει ότι η ελληνική φιλοσοφία «προκαθαίρει την ψυχήν» (7,  3, 20,2) αλλά η μικροψυχία του τον εξωθεί να βρίζει τους δημιουργούς της.  Οι πατέρες στόλιζαν τα κηρύγματά τους με ψεύτικες πληροφορίες, που είχαν σκοπό να στηρίξουν τους ισχυρισμούς τους. Ο Κλήμης χρησιμοποίησε λανθασμένη ετυμολογία λέξεων για να στηρίξει  απόψεις του. Η λέξη επιστήμη ισχυρίζεται ότι είναι παράγωγη από το στάσις,  «ότι ίστησι ημών εν τοις πράγμασιν την ψυχήν» (4, 22, 143,2), ενώ  παράγεται από το επίσταμαι= γνωρίζω καλά, επειδή έχει σχέση με την απόκτηση γνώσης. Τη λέξη πίστη  παράγει από «την περί το ον στάσιν της ψυχής ημών» (4, 22, 143, 4),  ενώ παράγεται από το θέμα πιθ- του β΄ αόριστου του πείθω. Για τη λέξη θεός  κλέβει την ετυμολογία του Ηρόδοτου  από το «θέσις», παράγωγο του τίθημι («θεός δε παρά την θέσιν είρηται», 1, 29,182,3), επειδή «έθεσε» διαθήκη στους Ισραηλίτες. [Ο Πλάτων ετυμολογούσε το  θεός από το θέω= τρέχω, επειδή οι πρώτοι θεοί, ήλιος και σελήνη, «τρέχουν» στον ουρανό. Κατ’ άλλους προέκυψε από ινδοευρωπαϊκή ρίζα ή από τη λέξη δέος εξ ου και το λατινικό deus ή από το θεώμαι = βλέπω, επειδή «τα πάνθ’ ορά» (βλέπει τα πάντα)].