Τατιανός - Επιστολή προς Διόγνητον - Ιππόλυτος Ρώμης, (επιλογή χωρίων)

Ο Τατιανός, χριστιανός απολογητής από τη Συρία, έζησε γύρω στο 120 μ.Χ. Τα δόγματα δεν είχαν ακόμη κατοχυρωθεί με αναθέματα Συνόδων κι έτσι οι θεολογούντες έκαναν προσωπικές ερμηνείες των Γραφών. Ο Τατιανός,  ο δάσκαλός του Ιουστίνος, ο Ωριγένης, ο Κλήμης  Αλεξανδρεύς και ο Τερτυλλιανός δίδασκαν ότι ο Υιός είναι το πρώτο κτίσμα του θεού, κατώτερος από τον πατέρα και υπηρέτης του πατρικού θελήματος. Κατά τον Τερτυλιανό ο θεός δεν ήταν πατέρας πριν γεννηθεί ο υιός ούτε κριτής πριν διαπραχθεί η αμαρτία, όπως δίδασκε τον 4^ο αιώνα ο Άρειος, που τον αναθεμάτισε η Α΄ Σύνοδος.  Η γέννηση του Λόγου, κατά τον Τατιανό, είναι η αρχή της δημιουργίας από το μηδέν. Πριν γεννηθεί, υπήρχε μέσα στο θεό σαν λογική. Ο άνθρωπος είναι τρισυπόστατος, από σώμα, ψυχή θνητή και πνεύμα αθάνατο. Η  ψυχή γίνεται αθάνατη, όταν γνωρίσει την αλήθεια και κατά τη Δευτέρα παρουσία θ’ αναστηθεί μαζί με το πνεύμα. Ο Αδάμ είναι πλάσμα  κακού δημιουργού και οι δαίμονες  εκπεσόντες άγγελοι  με αρχηγό το Δία! Ο Τατιανός  μισούσε τους Έλληνες σοφούς, τους έβριζε και τους συκοφαντούσε ότι διαστρέβλωσαν την Παλαιά Διαθήκη («Απολογία προς Έλληνας»). Θεωρούσε την ιουδαϊκή θρησκεία μόνη αληθινή, επειδή τάχα ήταν αρχαιότερη. 'Έλεγε ότι οι απεικονίσεις στη λατρεία είναι ειδωλολατρικές. Τέλος, κατέληξε στην αίρεση των εγκρατιτών, που απέρριπταν το γάμο, ως θεσμό του διαβόλου και απαγόρευαν το κρέας και το κρασί ακόμα και στη μετάληψη.  

Ο συγγραφέας της «Επιστολής προς Διόγνητον» (1^ος αιώνας) κατηγορεί τον ιουδαϊκό θεό ότι επιθυμεί θυσίες, επιβάλλει την αποχή από ορισμένες τροφές, «την περί τα σάββατα δεισιδαιμονίαν», την περιτομή και την τέλεση εορτών ανάλογα με τις εποχές και τις νουμηνίες (νουμηνία =πρωτομηνιά), έθιμα «καταγέλαστα και ουδενός άξια λόγου».  Ονομάζει «αφροσύνη» τον καθορισμό των μηνών και των ημερών μετά από  παρατήρηση της κίνησης των άστρων και της σελήνης. [Αυτή η «αφροσύνη» γέννησε την επιστήμη της Αστρονομίας]. Πιστεύει ότι ο ήλιος διαγράφει τροχιές μαζί με τη σελήνη γύρω από τη Γη, η οποία βρίσκεται στο μέσον του παντός. Θεωρεί τη σωτηρία της ψυχής προτιμότερη από τη σωτηρία της πατρίδας. Κατηγορεί το σώμα ότι μισεί την ψυχή και την κρατά φυλακισμένη, ενώ οι στερήσεις και οι κακοπάθειες την ωφελούν, γι αυτό συνιστά «περί ενδύσεως και τροφής μη μεριμνάν». Τονίζει ότι όλα έχουν δημιουργηθεί για χάρη του ανθρώπου και τέλος επισείει την απειλή  της αιώνιας κόλασης για όσους δεν πιστεύουν στα χριστιανικά κηρύγματα. 

Ο Ιππόλυτος Ρώμης (170-236),  γράφει ότι το άγιο πνεύμα είναι θεία οικονομία κι όχι πρόσωπο. Ο Λόγος είναι υποταγμένος στον Πατέρα και όχι ισότιμος. Είναι  όργανο της θέλησης εκείνου και φανερώθηκε τη στιγμή της δημιουργίας (κατά τον Αθανάσιο, ο Λόγος γεννιέται συνεχώς «εξ ανάγκης ουχί εκ θελήσεως»). Υπολόγισε ότι η "καταβολή  κόσμου" και η γέννηση του Αδάμ έγινε  5.500 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού. Η πρώτη παρουσία του Χριστού έγινε στη Βηθλεέμ, στις 25 Δεκεμβρίου «προ οκτώ καλανδών ιανουαρίων», μέρα Τετάρτη, το τεσσαρακοστὸ δεύτερο ἔτος της βασιλείας του Αυγούστου και  ἀπὸ Ἀδὰμ  5.500 έτη (σχόλιο Εις τον Δανιήλ 4.23). Η συντέλεια θα γίνει όταν συμπληρωθούν 6000 χρόνια, όσες είναι οι μέρες της Δημιουργίας. Στο «Περί θεού και σαρκός αναστάσεως» περιγράφει τον Άδη ως προσωρινό τόπο διαμονής των ψυχών μέχρι την ανάσταση των νεκρών. Θεωρούσε θεόπνευστη την Αποκάλυψη του Ιωάννη, που δεν ήταν αποδεκτή  ως τον 4^ο αι. Για τον αντίχριστο λέει ότι  θα είναι από τη φυλή Δαν.  Θα έχει αποστόλους, θα συνάξει τους διασκορπισμένους Ιουδαίους, θα ανοικοδομήσει το ναό του Σολομώντα... Σύμφωνα με το όραμα του Δανιήλ, θα νικήσει και θα σκοτώσει τους «βασιλείς, Αιγύπτου, Λιβύων και Αιθιόπων» και θα γίνει «δεινός ωμοτύρανος».  Χρόνος της βασιλείας του είναι η τελευταία εβδομάδα πριν από το  τέρμα του «σύμπαντος κόσμου». Κατά το ήμισυ αυτής ο  Ενώχ και ο Ηλίας θα κηρύξουν επί 1260 μέρες («Αποδείξεις εκ των αγίων γραφών περί Χριστού και Αντιχρίστου»). [Οι εσχατολογικές προφητείες του Ιππόλυτου επιστρατεύονται κάθε φορά που κάποιοι ευσεβείς θέλουν να μας πείσουν ότι ζούμε στην εποχή του αντιχρίστου].

                                    ***