Αθανάσιος, “Κατά ειδώλων” (σχολιασμός)

Ανάμεσα στους μεγάλους πατέρες, που διατύπωσαν και επέβαλλαν τα χριστιανικά δόγματα ήταν ο Αθανάσιος (298-373)από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Στο λόγο του "Κατά των ειδώλων" βρίζει τους Έλληνες παράφρονες, ακόλαστους, ασεβείς και άθεους. Κατηγορεί τον Πλάτωνα και τον Σωκράτη, γιατί πήγαν στον Πειραιά να προσκυνήσουν την Άρτεμη και λέει: "Η ειδωλολατρεία των Ελλήνων είναι γεμάτη αθεΐα και φέρνει καταστροφή. Προσκυνούν άψυχα και φθαρτά υλικά, πέτρες, ξύλα και μέταλλα, που ως έργα ανθρώπων δεν είναι θεοί". Τα προσκυνήματα εικόνων, ιερών αντικειμένων και πτωμάτων από τους χριστιανούς δεν τον ενόχλησαν. Αν, όπως λένε οι χριστιανοί, η προσκύνηση μεταβαίνει στο εικονιζόμενο πρόσωπο, το ίδιο ισχύει  και για τους ειδωλολάτρες. Κατηγορεί τους Έλληνες ότι δεν τους έφταναν οι αρσενικοί θεοί, είχαν και θεές, ενώ είναι ανασφαλές και το ν' αποφασίζει κάποιος μαζί με γυναίκες. Του φαίνεται μεγάλη ασέβεια η ύπαρξη θηλυκών θεών, όμως οι χριστιανοί θεοποίησαν την Παναγία που ο Ανδρέας, επίσκοπος Κρήτης ονόμασε: "μετά θεόν η θεός". Οι θεές των ειδωλολατρών αντικαταστάθηκαν στο χριστιανισμό από Αγίες. Ο Αθανάσιος λέει ότι ντρέπεται να αναφέρει τα ονόματα των ελληνικών θεών, όμως ηδονίζεται να απαριθμεί τα πάθη τους  που αποδεικνύουν ότι κάποτε ήταν άνθρωποι. Παραβλέπει τα πάθη του δικού του θεού που  θυμώνει, μετανιώνει, σιχαίνεται, μισεί, λησμονεί, θυμάται, εκδικείται… και είναι τόσο ανθρωπόμορφος που φαίνεται ότι κι αυτός είναι ανθρώπινη επινόηση. Ο Δίας πολέμησε τους παλαιότερους θεούς, αλλά και ο Γιαχβέ με τα αγγελικά στρατεύματά του πολέμησε τον Εωσφόρο, μα δεν τον έστειλε στα Τάρταρα, όπως ο Δίας τους Τιτάνες. Τον ξαμόλησε στη γη, για δυστυχία των ανθρώπων. Ο Δίας είχε αδυναμία στις όμορφες, αλλά και ο Γιαχβέ γονιμοποίησε μνηστευμένη γυναίκα. Ανέχτηκε αιμομιξίες όπως του Αβραάμ με την αδελφή του (Σάρρα) και του Λωτ με τις κόρες του, μοιχείες, όπως του Δαβίδ με τη Βηρσαβεέ και του Ιούδα με τη νύφη του (Θάμαρ) και ευλόγησε κλοπές, απάτες και γενοκτονίες...  Ο Αθανάσιος κατακρίνει την αδυναμία των ελλήνων θεών, αλλά και ο δικός του θεός νικήθηκε στο πάλεμα από τον Ιακώβ και -το χειρότερο- άφησε τον γιο του να πεθάνει στο σταυρό, φτάνοντας στο έσχατο σημείο εξευτελισμού. Την ίδια αδυναμία δείχνει εγκαταλείποντας τους πιστούς του στην τύχη τους, όταν πέφτουν σε χέρια εχθρών κι ας σκαρφίζονται οι συγγραφείς μαρτυρολογίων φανταστικά  θαύματα. Γράφει ο Αθανάσιος ότι οι Έλληνες αποδίδουν σε θεούς τη διδασκαλία των τεχνών, επομένως θα έπρεπε να θεοποιούν κάθε εφευρέτη, π.χ. τον Όμηρο, γιατί εφηύρε το έπος ή τον Τριπτόλεμο για την καλλιέργεια των σιτηρών. Τα παραδείγματα είναι άστοχα, γιατί ο Όμηρος την έμπνευσή του αποδίδει στη Μούσα («μήνιν άειδε, θεά», «άνδρα μοι έννεπε, μούσα») και ο Τριπτόλεμος  διδάχτηκε τη γεωργία από τη θεά Δήμητρα, επομένως δεν τους θεωρούσαν εφευρέτες, αλλά θεοδίδακτους, όπως οι χριστιανοί τον Μωυσή που δεν τον θεωρούν  εφευρέτη του Νόμου. Ειρωνεύεται ο Αθανάσιος τους Έλληνες, ότι τους θεούς τους ονομάζουν κυβερνήτες ουρανού και γης, αλλά τους κλείνουν μέσα σε ναΐσκους. Και οι χριστιανοί κάνουν το ίδιο, παρόλο που γνωρίζουν ότι ο θεός «ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί» (Πράξεις, ιζ΄24-25), αλλά ναός του είναι το σώμα του πιστού (Α΄Κορινθ., στ΄19), δεν δίστασαν όμως να κλέψουν τους ναούς των ειδώλων για να εγκαταστήσουν τα δικά τους είδωλα. Μέμφεται  ότι θεοποιούν ζώα (ταύρο, αετό, φίδι…). Ξεχνά ότι το δεύτερο πρόσωπο της αγίας τριάδας είναι αμνός και μάλιστα σφαγμένος και ιχθύς, ενώ το τρίτο μέλος της  είναι περιστέρα! Στο θρόνο του θεού του παραστέκονται ταύρος, λιοντάρι, αετός και τέρατα (πολυόμματα χερουβείμ, εξαπτέρυγα σεραφείμ). Κάποιοι άγιοι ιππεύουν αθάνατα άλογα. Το πνεύμα του κακού είναι φίδι. Υπάρχουν άγιοι κυνοκέφαλοι (Χριστόφορος). Άγγελος- κοράκι έφερνε τροφή στον προφήτη Ηλία... Ισχυρίζεται ότι όσα έθνη υπάρχουν, τόσοι είναι και οι θεοί, γι αυτό και συμβαίνουν πόλεμοι και συγκρούσεις.  (όσοι χριστιανοί υπάρχουν άλλες τόσες είναι και οι αιρέσεις που προκαλούν πολέμους, σφαγές και διχόνοια.)  Γράφει ότι οι θεοί των ειδωλολατρών  έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους  και αλληλοκαταργούνται, π.χ. ο  Άμμων, θεός-πρόβατο των Λιβύων και ο ταύρος Άπις των Αιγυπτίων, γίνονται θυσία σε άλλους θεούς.  Μήπως αυτοκαταργήθηκε και ο θεός Λόγος των Χριστιανών, επειδή θυσιάστηκε για εξευμενισμό του πατέρα του; Καταλογίζει στους Έλληνες ότι έκαναν ανθρωποθυσίες. Η πρακτική αυτή ήταν συνηθισμένη στα πρώτα βήματα όλων των θρησκειών, από τις οποίες δεν εξαιρείται η εβραϊκή. Όμως με την εξέλιξη του  πολιτισμού καταργήθηκαν οι βάρβαρες πρακτικές και αναπτύχθηκαν τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. Ο Ευριπίδης  τόνιζε «αυτές τις θυσίες ο νόμος σε μας τις θεωρεί ανόσιες και μακριά από τέτοιες κρατά των Ελλήνων τα χέρια» (Ιφιγένεια εν Ταύροις, στίχοι 493-495), «οι άνθρωποι είναι αιμοβόροι και στους θεούς ζητούν να ρίξουν το άγριο φυσικό τους, κανένας θεός δεν είναι κακός» (Ιφιγένεια εν Ταύροις, στ. 417-420).  Ο χριστιανισμός είναι θεμελιωμένος πάνω σε ανθρωποθυσίες, γι αυτό στις άγιες τράπεζες υπάρχουν θαμμένα λείψανα και απαιτεί από τους πιστούς να θυσιάζονται («γίνου πιστός άχρι θανάτου»). Στην Παλαιά Διαθήκη η θυσία του Ισαάκ αντικαταστάθηκε με ζωοθυσία, αλλά η θυσία της κόρης του Ιεφθάε πραγματοποιήθηκε. Στην Καινή Διαθήκη θυσιάζεται ο  Χριστός, αλλά αυτό δεν φτάνει, γιατί χρειάζονται ακόμη εκατόμβες μαρτύρων «θυσία ευάρεστος τω θεώ». Γράφει ο Αθανάσιος ότι η θεοποίηση των στοιχείων της φύσης έχει αταίριαστα για θεούς αποτελέσματα. Οι Αιγύπτιοι π.χ.λατρεύουν ως θεό το νερό, αλλά πλένουν με αυτό ακαθαρσίες. Τι θα έλεγε, αν έβλεπε τα νερά του Ιορδάνη, γεμάτα λύματα και χημικά απόβλητα ή σε τελετή Μεγάλου Αγιασμού, το ποδοπάτημα του αγιασμένου λασπόνερου στα προαύλια των ναών και τα αγιασμένα νερά που καταλήγουν σε βόθρους;   Το πολίτευμα που προτιμούσε  ήταν η μοναρχία με το σκεπτικό ότι ο θεός είναι ένας και ο κόσμος είναι ένας, γι αυτό πρέπει να κυβερνά ένας. Αν υπήρχαν πολλοί θεοί-δημιουργοί θα υπήρχε στο σύμπαν ανομοιότητα και ακαταστασία. Πού να φανταζόταν ότι οι επιστήμονες θα έφταναν κάποτε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν άπειροι κόσμοι και το σύμπαν  είναι γεμάτο αντιθέσεις.  Οι κοσμολογικές γνώσεις του  ήταν επιπέδου Παλαιάς Διαθήκης, ανάμικτες με στωική και πλατωνική φιλοσοφία, π.χ.:  - Η γη  δεν στέκεται από μόνη της, αλλά στηρίζεται στα ύδατα και βρίσκεται στο μέσον του σύμπαντος. Το νερό σηκώνει το υπερβολικό βάρος της, ενώ η γη μένει ακίνητη στο νερό που από τη φύση του κινείται ... Ο Θεός έβαλε θεμέλιο στη γη και μένει στέρεη. -Ο ήλιος και η σελήνη διαγράφουν τροχιές γύρω της. Η θάλασσα και ο ωκεανός την περιβρέχουν και  κατευθύνονται από την ορμή των ανέμων... Οι άνεμοι  συνίστανται από την καυστική ενέργεια του αιθέρα που εκπέμπεται προς τον αέρα. -Τα τέσσερα στοιχεία, θερμότης, ψυχρότης, ξηρότης και υγρασία, συνιστούν τη φύση των σωμάτων. Αν τα χωρίσουμε, το ένα εξαφανίζει το άλλο και επικρατεί εκείνο που πλεονάζει....