Ποιμήν του Ερμά, Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Αμμώνιος

  Ο «Ποιμήν του Ερμά» είναι πρωτοχριστιανικό κείμενο του 100 μ.Χ.. Ο Ερμάς, πρώην δούλος της πλούσιας Ρωμαίας Ρόδης, αναφέρεται στην προς Ρωμαίους επιστολή  Παύλου (ιστ΄14). Πλατωνικός εραστής της κυρίας του, την  είδε να λούζεται γυμνή στον Τίβερη και εκφράζει το θαυμασμό του για το καλλίγραμμο κορμί της. Περιγράφει στη συνέχεια τα ηθικοδιδακτικά οράματά του, στα οποία   ο  φανταστικός φίλος του που λέγεται Ποιμήν και είναι «ο άγγελος της μετανοίας» φορά  κατσικοπροβιά, κρατά γκλίτσα και ταγάρι στον ώμο και του λέει «εντολές και παραβολές». [Σε κάποιους ανθρώπους η θρησκεία λειτουργεί σαν παραισθησιογόνο. Φαντάζονται ότι επικοινωνούν με όντα  του υπερπέραν, που τους μεταφέρουν εντολές και  τους αποκαλύπτουν μυστικά. Αυτό δίνει νόημα στην ασήμαντη ύπαρξή τους]. Ο φανταστικός κόσμος του Ερμά ήταν γεμάτος καλούς και κακούς αγγέλους. Στη Θ΄ παραβολή, ο Ποιμήν τον μεταφέρει στην Αρκαδία. Εκεί βλέπει αγγέλους να οικοδομούν τον πύργο της εκκλησίας. Συμμετέχει κι αυτός στις εργασίες κι όταν τελειώνουν χορεύει, παίζει και κοιμάται (σαν αδελφός) με 12 παρθένες που συμβολίζουν 12 αρετές. [Η καταπιεσμένη ερωτική επιθυμία διοχετεύεται σε υποκατάστατα και κρύβεται κάτω από το μανδύα της ηθικολογίας. Σε όλο το κείμενο είναι διάχυτος ο φόβος της ερωτικής έλξης, με συνέπεια ο Ερμάς να δημιουργήσει ένα άφυλο, αγγελικό πρότυπο,  ξένο προς τις ανθρώπινες ανάγκες και να μεταφέρει σ’ αυτό τα αισθήματά του].

Ο «Διονύσιος Αρεοπαγίτης» είναι θεολόγος του 5^ου ή 6^ου αι., που χρησιμοποίησε αυτό το πλαστό όνομα, για να δώσει κύρος στα βιβλία του. Στο «Περί θείων ονομάτων» χρησιμοποιεί νεοπλατωνικούς όρους και ιδέες για το θεό και την ψυχή (ενάδες, λόγος άρρητος, αίτιον πάντων, καλός και αγαθός θεός, αισθητική ψυχή των ζώων και θρεπτική των φυτών, κίνηση ψυχής κυκλική, ο θεός είναι «ο αιών των αιώνων»  κ.α.) Αξιοσημείωτη είναι η θεωρία του περί του κακού: «έσται το κακόν εις την του παντός συμπλήρωσιν συντελούν».  Θεωρεί το κακό αναγκαίο, αφού δεν υπάρχει αγαθόν αμιγές κακού, όμως ανύπαρκτο σαν οντότητα. Το κακό γίνεται αντιληπτό ως αδυναμία και έλλειψη (IV 23). Ακόμη και οι δαίμονες δεν είναι φύσει κακοί.  «Πώς οι εκ θεού γενόμενοι δαίμονες εισί κακοί; Το γαρ αγαθόν αγαθά παράγει.» Είναι αδύνατον ένας αγαθός θεός να δημιούργησε πονηρά πλάσματα. Για να δικαιολογήσει την κακία των δαιμόνων την ονομάζει «ασθένεια και απώλεια του αγαθού»… «του μη όντος εφιέμενοι του κακού εφίενται». Επιθυμώντας δηλ. αυτό που δεν υπάρχει, το μη ον, επιθυμούν το κακό. Για την ψυχή κακό είναι το «παρά λόγον», για το σώμα το «παρά φύσιν». [Και τα δύο κακά υπάρχουν στη διδασκαλία του χριστιανισμού που καταργεί τη λογική, όσον αφορά το πνεύμα, και παραβιάζει τη φύση όσον αφορά το σώμα].

Ο Αμμώνιος (θεολόγος του 3^ου αι. μ.Χ.) στα «Σχόλια εις τον Ιωάννη» γράφει ότι το σώμα του Χριστού δεν ήταν όπως τα άλλα ανθρώπινα σώματα, γι αυτό ο Χριστός δεν είχε ανθρώπινα πάθη («τα άσεμνα πάθη ουδέ κατά φαντασίαν υπέστη»), αλλά ήταν «ομοίωμα σαρκός αμαρτίας», σαν το χάλκινο φίδι που έφτιαξε ο Μωυσής για να ξορκίσει τα δηλητηριώδη φίδια της ερήμου, που ήταν ομοίωμα φιδιού και όχι αληθινό φίδι: «ώσπερ ο χαλκούς όφις ουκ ην το ιοβόλον θηρίον, αλλ’ ομοίωμα». [Η άποψη αυτή καταργεί το δόγμα της ενανθρώπησης του θεού και της θυσίας του ανθρωπίνου σώματός του, αφού το σώμα αυτό δεν ήταν  πραγματικό].  Ο θείος έρωτας έγινε υποκατάστατο του ανθρώπινου έρωτα με πρότυπο τον πλατωνικό μύθο Έρωτος και Ψυχής: «ο Χριστός ανήρ καλείται ως νυμφευόμενος τας των πιστών ψυχάς…. Εισελθών ο νυμφίος εισάγει συν αυτώ τας παρθένους ψυχάς και κλείεται η θύρα του νυμφώνος». Η θύρα «ανέωκται ταις βουλομέναις ψυχαίς νυμφευθήναι Χριστώ», η δε «συνουσία» μετά του νυμφίου Χριστού κάνει τις ψυχές να γεννούν αγαθές πράξεις! [Την ερωτική πράξη, που οι χριστιανοί θεωρούσαν εφάμαρτη,  την περιγράφουν στους «ιερούς γάμους» των ψυχών με το Χριστό. Το αρχετυπικό θέμα των ιερών γάμων είναι δάνειο από αρχαίες λατρείες θεοτήτων της γονιμότητας στη Μεσοποταμία, την Αίγυπτο και την Ελλάδα. Στη Μεσοποταμία ο βασιλιάς συνευρισκόταν στο ναό τελετουργικά με την ιέρεια της θεάς Ινάνα, αντίστοιχης με την Αφροδίτη. Ο Αμμώνιος  παρουσιάζει το Χριστό να μεροληπτεί: «Δια τας των μαθητών ασθενείας έξω ποιείται αυτούς πειρασμών ως θεός … μόνον τον Ιούδαν τη προαιρετική κακία εάσας απολέσθαι». Χαρίστηκε, δηλ., στις αδυναμίες των άλλων και τους απάλλαξε από πειρασμούς και μόνο τον Ιούδα παράτησε στην τύχη του. Ο «καλός ποιμένας» παρατάτησε το πρόβατό του στο έλεος του λύκου,  επιτρέποντας την απώλεια ενός μαθητή του, για να εκτελεστεί  προδιαγεγραμμένο από τον ίδιο σχέδιο. Σχετικά με το αν θα κρίνει ο Χριστός τον κόσμο, γράφει: «Ει επί το κρίναι τον κόσμον εληλύθει ο Χριστός, πάντας κατέκρινεν, αλλά προηγουμένως ήλθεν επί το σώσαι». Όμως οι άπιστοι δεν γλυτώνουν τελικά:  «Πας ο μη πιστεύων εις τον Χριστόν κατάκριτος εστι, τη κολάσει αποδοθησόμενος». Αντιφατικές διδασκαλίες!

                                            ***