θρησκευτικές αντιγραφές

Ο  ιουδαϊσμός  και ο χριστιανισμός έχουν αντιγράψει στοιχεία που ανάγονται στην πρώτη μορφή θρησκείας, τον ανιμισμό. Δέντρα,  φυτά και ζώα που έγιναν ιερά σύμβολα ήταν κάποτε τοτέμ, αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας, που οι πρωτόγονες φυλές θεωρούσαν ηγέτες και προγόνους τους. Οι  θρησκευτικοί ηθικοί κανόνες είναι η εξέλιξη των πρωτόγονων απαγορεύσεων (ταμπού). Ο απολογητής Ιουστίνος (2^ος αι. μ.Χ), για να δικαιολογήσει τις αντιγραφές, ισχυρίστηκε ότι ο διάβολος αποκάλυψε τα σχέδια του θεού στους ειδωλολάτρες για να προκαλέσει σύγχυση στους χριστιανούς, που διαπίστωναν τις ομοιότητες των χριστιανικών δοξασιών με τις προχριστιανικές. Θεωρούσε το διάβολο ικανό να εισχωρεί στο μυαλό του θεού και να υποκλέπτει τα σχέδιά του, για να τα σαμποτάρει! Οι μουσουλμάνοι εξ άλλου ισχυρίζονται  ότι ο σατανάς αλλοίωσε τη Βίβλο, γι αυτό ο Αλλάχ έδωσε στον Μωάμεθ το Κοράνι. Ο χριστιανισμός οικειοποιήθηκε αρχαία έθιμα με τα οποία οι λαοί εξευμένιζαν τις δυνάμεις της Φύσης. Θυσίες ιλαστήριες, ευχαριστήριες και καθαρτήριες. Ψαλμωδίες, προσευχές, νηστείες, αγιασμούς, καθαρμούς με νερό, λιτανείες, εξορκισμούς, μνημόσυνα,  προσφορές καρπών στους τάφους …. Η θεία λειτουργία μιμήθηκε το  αρχαιοελληνικό δράμα. Οι αρχαίοι λαοί, Κινέζοι, Αζτέκοι, Μάγια, Ίνκας, Φοίνικες, Κέλτες, Γερμανοί, Ιουδαίοι..., πίστευαν ότι ήταν ευπρόσδεκτες οι αιματηρές θυσίες, επειδή το αίμα είναι η έδρα της ψυχής και της ζωής. Ως τελειότερο θύμα θεωρούσαν τον άνθρωπο και μάλιστα τον πιο εκλεκτό. Κατάλοιπο αυτών των θυσιών είναι η συμβολική θυσία του θεανθρώπου Χριστού και  η  μετάληψη σώματος και αίματος (οι μιθραϊστές κοινωνούσαν από το αίμα του ιερού ταύρου).  Οι ανθρωποθυσίες στην Ελλάδα σταμάτησαν πριν από τους κλασικούς χρόνους. Την κατάργησή τους συμβολίζει ο μύθος της Ιφιγένειας, που αντί γι αυτήν ο Κάλχας θυσίασε στην Άρτεμη ελάφι. Αντίστοιχη στον Ιουδαϊσμό είναι η αντικατάσταση της θυσίας του Ισαάκ με θυσία κριαριού. Οι ζωοθυσίες αντικατέστησαν τις ανθρωποθυσίες χάρη στην επικράτηση νέας ανθρωπιστικής ηθικής στις πολιτισμένες κοινωνίες. Στη φάση αυτή οι Ολύμπιοι θεοί και ο Γιαχβέ χαίρονταν να οσφραίνονται την κνίσα ολοκαυτωμάτων αρνιών, βοδιών και τράγων.  Οι εμπορικές και πολιτιστικές επαφές των λαών βοήθησαν στην ανάμειξη των θρησκευτικών παραδόσεων. Τριαδικοί θεοί λατρεύονταν από τους Σουμερίους, Αιγυπτίους (Όσιρις, Ίσις, Ώρος), Έλληνες (τρίμορφη Εκάτη) και Βραχμάνους (Βράχμα, Βισνού, Σίβα). Σε όλες τις θρησκείες τα αγαθά και τα πονηρά πνεύματα συγκρούονται αναμεταξύ τους και ο κακός θεός πολεμά τον καλό (Θεός- Διάβολος, Όσιρις-Σηθ. Άχουρα Μάζντα- Αριμάν…). Ασκείται έμμεση ή άμεση  λατρεία ιερών δέντρων, ζώων και ουρανίων σωμάτων, π.χ. του Ήλιου, της Σελήνης, της Αφροδίτης, του Σείριου... και υπάρχουν ιεροί μύθοι σχετικοί με φυσικές καταστροφές, όπως για τον κατακλυσμό και για την επικράτηση του κακού στον κόσμο εξαιτίας μιας γυναίκας (π.χ. η Πανδώρα στην ελληνική μυθολογία και η Εύα στην εβραϊκή). Άλλοι μύθοι διηγούνται κατορθώματα θεών και ηρώων π.χ. δρακοκτονίες: Ο θεός Μαρντούκ σκότωσε τη δράκαινα Τιαμάτ. Ο Απόλλων  το δράκο Πύθωνα στους Δελφούς. Ο Ρα κάθε πρωί σκοτώνει το δράκο του σκότους Απόφι. Ο Περσέας σκότωσε το δράκο και έσωσε την βασιλοπούλα (Ανδρομέδα), σαν τον Άη Γιώργη… Συνηθισμένη στις μυθολογίες είναι η γέννηση θεού σε σπήλαιο (Δίας, Μίθρας κ.α.), τα πάθη, ο θάνατος και η ανάσταση του θεού (Διόνυσος, Βηλ, Μαρντούκ, Ταμμούζ, Όσιρις, Άδωνις, Άττις, Μίθρας). Επίσης η λατρεία νεκρών, η προσκύνηση ιερών αντικειμένων και η χρήση ιερών  συμβόλων, στα οποία αποδίδεται  μαγική δύναμη. Ο σταυρός, το κυριότερο χριστιανικό σύμβολο, στους αρχαίους κατοίκους της ορεινής περιοχής Αλτάι (μεταξύ Καζακστάν, Κίνας και Μογγολίας) συμβόλιζε τον θεό Τένγκρι. Ο αρχαίος ελληνικός ισοσκελής σταυρός συμβόλιζε τα 4 σημεία του ορίζοντα, ο αιγυπτιακός (ανκχ) τη ζωή και ο ασσυριακός τον ήλιο, συμβολισμός που διατηρούν οι Γεζίντι (κουρδική φυλή). Διάφορες μορφές σταυρού χρησιμοποιούσαν οι Δρυίδες, οι Ζωροάστρες, οι Βουδιστές κ.α. Ο τροχός, ηλιακό σύμβολο σε Ανατολική Μεσόγειο, Ινδία και Θιβέτ, συμβολίζει για τους Ινδουιστές και Βουδιστές το φυσικό νόμο (Ντάρμα) και τον ορθό τρόπο ζωής. Οι Δρυίδες χώριζαν τον Τροχό του Χρόνου σε 8 μέρη (ηλιοστάσια, ισημερίες και μεσοδιαστήματα). Κάθε μέρος αντιστοιχούσε σε  μια γιορτή. Αυτόν τον Τροχό γυρνά η Νέμεση  (Fortuna).  Στο κελτικό έπος «Silva Gadelica» μια  Ιρλανδή μάγισσα, κόρη του Μεγάλου Δρυίδη, ταξίδεψε στην Ανατολή, μαθήτευσε στο Σαμαρείτη μάγο Σίμωνα και έφερε μαζί της τον ηλιακό τροχό, προάγγελο καταστροφών. Στο χριστιανισμό ο τροχός είναι ο νόμος του θεού που σαν τιμόνι (πηδάλιο) οδηγεί το πλοίο της ζωής.  Το άστρο ήταν στη Μεσοποταμία σύμβολο του θεού Μαρντούκ. Στη χριστιανική αγιογραφία εικονίζεται το άστρο της γέννησης του Ιησού. Στο Ισραήλ ο βασιλικός οίκος του Δαβίδ είχε έμβλημα το πεντάκτινο άστρο (πεντάλφα). Πεντάλφα χρησιμοποιούσαν και οι Δρυίδες. Άστρο μαζί με ημισέληνο ήταν ιερό σύμβολο στη Μ. Ασία, τη Μεσοποταμία, την Αίγυπτο και στο αρχαίο Βυζάντιο (σύμβολο της Εκάτης). Το μάτι ήταν στην Αίγυπτο σύμβολο του Ήλιου-Ρα. Στους χριστιανικούς ναούς συμβολίζει τον παντεπόπτη οφθαλμό του θεού, που απονέμει δικαιοσύνη. Οι πύλες (τορίι) για τους σιντοϊστές ορίζουν το χώρο των θεών και συμβολίζουν φωλιές μυθικών πουλιών. Στον Ιουδαϊσμό είναι αφιερωμένη στο θεό η κλειστή ανατολική πύλη του Ναού του Σολομώντα. Για τους χριστιανούς η πύλη αυτή συμβολίζει την Παρθένο. Η επτάφωτη λυχνία είναι σύμβολο του ιουδαϊκού έθνους και της θρησκείας του. Για τους Χριστιανούς συμβολίζει τα 7 μυστήρια και τα χαρίσματα του αγ. Πνεύματος ... Από τα ιερά φυτά ο φοίνικας  ήταν σύμβολο νίκης, γονιμότητας και μακροζωίας («δίκαιος ως φοίνιξ ανθήσει…» Ψαλμ. 91: 13). Στη Δήλο υπήρχε ιερή φοινικιά κοντά στο βωμό του Απόλλωνα. Φοίνικες ανάγλυφοι στόλιζαν εσωτερικά το Ναό του Σολομώντα. Για τους Σουμμέριους ήταν σύμβολο της Ιστάρ και του Βάαλ. Κατά τη χριστιανική εορτή των Βαΐων στους ναούς μοιράζονται φύλλα φοίνικα (βάγια) συμβολίζοντας τη νίκη κατά του θανάτου. Στην Αίγυπτο ο φοίνικας συμβόλιζε το ημερολόγιο, επειδή κάθε μήνα βγάζει ένα κλαδί. Η ελιά, παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης και ευημερίας, στην αρχαία Αθήνα αντιπροσώπευε τη θεά Αθηνά. Στη Βίβλο οι εκλεκτοί του Γιαχβέ παρομοιάζονται με καρπερές ελιές,  σύμβολα  πλούτου, αρετών και γονιμότητας. Βασιλιάδες και αρχιερείς χρίονταν με ιερό λάδι, που για τους κοινούς θνητούς ήταν απαγορευμένο με ποινή θανάτου. Οι χριστιανοί τελούν «Ευχέλαιο», για θεραπεία «ψυχών και σωμάτων». Η άμπελος, φορτωμένη με σταφύλια,  ήταν σύμβολο του θεού Διόνυσου.  Από αυτόν πέρασε στο χριστιανισμό που ο  αρχηγός του είπε: «εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή» (Ιωάν. ΙΕ΄1). Η δρυς (βελανιδιά)  στους Δρυίδες ήταν σύμβολο του θεού Όντιν. Στους  Έλληνες ήταν ιερό δέντρο του Μαντείου του Δία στη Δωδώνη και από το θρόϊσμα των φύλλων της μάντευαν το θέλημά του. Ο λωτός (υδρόβιο λουλούδι) για τους Ινδουιστές είναι σύμβολο αγνότητας, αναγέννησης και δημιουργίας. Για τους Βουδιστές ο λωτός με 8 πέταλα συμβολίζει το σύμπαν. Αν έχει χίλια πέταλα συμβολίζει την πνευματική φώτιση. Η Άνω Αίγυπτος είχε έμβλημα της το άνθος του λωτού, η Κάτω Αίγυπτος τον πάπυρο και την κόμπρα. Κιονόκρανα και διακοσμητικά στοιχεία ελληνικών ναών είχαν σχήμα άνθους λωτού. Ανάμεσα στα πρώτα ιερά ζώα είναι ο ταύρος και η αγελάδα. Εμφανίζονται στην Κρητομινωική,  Ασσυρο-βαβυλωνιακή και Αιγυπτιακή θρησκεία, το Μιθραϊσμό,  το Ζωροαστρισμό, τον Ιουδαϊσμό (άγγελοι με μορφή ταύρου) και το Χριστιανισμό (συμβολισμός του Χριστού με μοσχάρι: «δάμαλις, τον μόσχον η τεκούσα», Ακάθ. Ύμνος). Η παρομοίωση της μητέρας του θεανθρώπου με αγελάδα θυμίζει την παρθένα Ιώ της Ελληνικής μυθολογίας, που ζευγάρωσε με το Δία μεταμορφωμένο σε ταύρο και γέννησε ιερό μοσχάρι, τον Έπαφο. Η εποχή της λατρείας του ταύρου λέγεται ότι διήρκεσε  από το 4.300 ως το 2.150 π.Χ. Ως θρησκευτικό σύμβολο πέρασε στον Ιουδαϊσμό κι από εκεί στο Χριστιανισμό, που τον έκανε έμβλημα του ευαγγελιστή Λουκά. Τα κέρατα του ταύρου ήταν σύμβολο δύναμης και αφθονίας στην Κρήτη και τη Μεσοποταμία, όπως ήταν τα κέρατα του κριού στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. Οι Εβραίοι σαλπίζουν με κέρας κριού.  Ο αμνός, το κριάρι, στον Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό συμβολίζει την αγιότητα και την αυτοθυσία. Στο κατά Ιωάννη ευαγγέλιο ο Χριστός αποκαλείται «αμνός του θεού ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου» (Ιω. Α΄29). Ο Μωυσής εγκαινίασε την «εποχή του Κριού» (2.150 π.Χ.–1 μ.Χ) σκοτώνοντας όσους προσκυνούσαν το χρυσό μοσχάρι. Ο ιχθύς στις αρχαίες θρησκείες της Μέσης Ανατολής ήταν θεϊκό σύμβολο. Οι θεοί Νταγκόν, Ωάννης και Μαρνάς  εικονίζονταν με σώμα ψαριού από τη μέση και κάτω. Και οι Έλληνες είχαν θαλάσσιες θεότητες με σώμα ιχθύος (Τρίτωνες και Ιχθυοκένταυροι). Στην Αίγυπτο ο ιχθύς ήταν φαλλικό σύμβολο. Ένα ψάρι του Νείλου ταυτίστηκε με το κομμένο από τον Σεθ πέος του Όσιρη. Ο Ιησούς, που εγκαινίασε την εποχή των Ιχθύων,  οικειοποιήθηκε το σύμβολο του ιχθύ, που προερχόταν από τους Φιλισταίους. Η ευφυής επινόηση του αρκτικόλεξου Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ (ΙΧΘΥΣ) δικαιολόγησε αυτή τη χρήση.  Το φίδι ήταν σύμβολο των χθονίων θεών και της ίασης. Οι Έλληνες το παρίσταναν να ελίσσεται στο ραβδί του Ασκληπιού. Η πρώιμη Ελληνική θρησκεία ήταν λατρεία της Γης, που σύμβολό της ήταν ο Πύθωνας του Μαντείου των Δελφών. Οι Εβραίοι πίστευαν στην ιαματική δύναμη του φιδιού και είχαν στο Ναό του Σολομώντα το χάλκινο φίδι του Μωυσή με το οποίο θεράπευε τους συμπατριώτες του, όταν τους δάγκωναν δηλητηριώδη φίδια στην έρημο. Για τους Ινδιάνους Ναβάχο το φίδι συμβόλιζε το δόρυ του θεού του πολέμου. Ερπετόμορφους θεούς είχαν οι Αζτέκοι και οι Μάγια. Ο θεός των Μάγια Κουκουλκάν ήταν  «φτερωτό φίδι». Η μητέρα του, η Κοατλίκουε,  «η κυρά του φιδιού», φορούσε φούστα από πλεγμένα φίδια. Οι φτερωτές ουρές φιδιών συμβόλιζαν το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Πομπή κροταλιών συμβόλιζε τον Ισημερινό. Πλεγμένοι κροταλίες με κεφάλια και ουρές προς αντίθετες κατευθύνσεις συμβόλιζαν την πορεία του ήλιου στον ουρανό. Δύο κροταλίες με τα κεφάλια προς τα κάτω σήμαιναν τη δύση του ήλιου. Ο κροταλίας ήταν σύμβολο όλων των προκολομβιανών πολιτισμών της Αμερικής...  Το ελάφι για τους Έλληνες ήταν ιερό ζώο της Άρτεμης. Για τους Δρυίδες ήταν αγγελιαφόρος του άλλου κόσμου.  Για τους χριστιανούς συμβολίζει την ευσεβή ψυχή που ξεδιψά με το λόγο του θεού. Το γαϊδουράκι  είχε γνωρίσει μέρες δόξας, πριν απαξιωθεί και γίνει αντικείμενο χλεύης. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν σύμβολο του Τυφώνα, γιου του Κρόνου, που πάνω σ’ ένα γαϊδούρι περιπλανιόταν επτά μέρες, μετά την ήττα του από το Δία. Γιοι του Τυφώνα ήταν ο Ιεροσόλυμος και ο Ιουδαίος (Πλουτάρχου Περί Ίσιδος και Οσίριδος). Ομοίωμα όνου υπήρχε στα Άγια των αγίων του ναού του Σολομώντα. Κατά τη λεηλασία του από τον Αντίοχο τον Επιφανή βρέθηκε χρυσή κεφαλή όνου (Ιώσηπος, Κατ’ Απίωνος Β΄80 κλπ). Στα Συμποσιακά του Πλουτάρχου (Δ΄, ε, 670^Ε) αναφέρεται ότι οι Εβραίοι τιμούσαν το γάιδαρο και είχαν αφιερωμένο το Σάββατο στον Κρόνο. Έτσι εξηγείται γιατί ο Χριστός  προτίμησε αυτό το ζώο για την  είσοδο του  στα Ιεροσόλυμα... Το περιστέρι, ιερό πτηνό της Αφροδίτης, σύμβολο ειρήνης στον Ιουδαϊσμό, αποθεώθηκε στο Χριστιανισμό ως μέλος της Αγίας Τριάδας και μορφή του αγίου Πνεύματος.  Ο αετός στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν αντιπρόσωπος  του Δία,  στη Μεσοποταμία του Ασσούρ και του Μαρντούκ, στους Πέρσες του Μίθρα και του Άχουρα Μάζντα, στους Χετταίους του Ήλιου, στους Γερμανούς του Όντιν ή Βόταν. Η πάλη αετού με οχιά στο κοσμικό δέντρο Ύγκντραζιλ της Σκανδιναυικής μυθολογίας συμβόλιζε την πάλη του φωτός  εναντίον του σκότους. Στον Ιουδαϊσμό ο αετός συμβολίζει την αιώνια νεότητα (ανακαινισθήσεται ως αετού η νεότης σου", Ψαλμ.102:5). Επίσης ένα από τα τέσσερα πρόσωπα των χερουβείμ είναι αετόμορφο. Στους Ινδιάνους της  Αμερικής ο αετός είναι θεότητα του κεραυνού, της βροντής και του πολέμου. Για τους σαμάνους είναι αγγελιαφόρος του πνεύματος της νύχτας. Στους Αζτέκους και τους Ίνκα είναι ηλιακό σύμβολο.  Στην Κίνα συμβόλιζε το θεό του κεραυνού Ζιν Σιν. Στην Ινδία ο αετός Γκαρούντα αντιπροσωπεύει την ουράνια δύναμη. Στο χριστιανισμό είναι σύμβολο της πνευματικότητας  και του ευαγγελιστή Ιωάννη.