Μυστήρια -Βάπτισμα

 Κάποιοι από τους πρώτους πατέρες της εκκλησίας, πριν γίνουν χριστιανοί, υπήρξαν μύστες αρχαίων Μυστηρίων, από τα οποία έχουν αντιγράψει τη διαδικασία που περιλάμβανε κατήχηση, νηστεία, εξομολόγηση, καθαρμό, χρίσμα, θεία κοινωνία, ύμνους, ολονυκτίες, μυστικοπάθεια,  κατανυκτική ατμόσφαιρα, λιβάνισμα, έκσταση κ.λπ.  Τη θέση του ιεροφάντη που εκφωνούσε ιερά παραγγέλματα (όσοι πιστοί προσέλθετε, τας θύρας, τας θύρας πρόσχωμεν… κ.α.) και αποκάλυπτε στους μύστες τα ιερά αντικείμενα, βγάζοντάς τα από το άδυτο, πήρε ο ιερέας που εκτελεί παρόμοιο δραματικό τελετουργικό (θεατρική παράσταση) προσαρμοσμένο στις χριστιανικές διδαχές. Μεταξύ των σπουδαιότερων Μυστηρίων ήταν τα Καβείρια, που η διδασκαλία τους είχε σχέση με τη γέννηση του πρώτου ανθρώπου, του Αδάμα, όπως γράφει ο χριστιανός συγγραφέας Ιππόλυτος (2^ος αι. μ.Χ.) Οι Κάβειροι ή Μεγάλοι θεοί ήταν πελασγικοί, δηλ. προελληνικοί, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Λατρεύονταν στα νησιά του Βορείου Αιγαίου με κέντρο τη Σαμοθράκη. Τα ονόματά τους απαγορευόταν να τα προφέρουν, όπως το όνομα του Γιαχβέ στους Εβραίους. Οι μύστες εξομολογούνταν, νήστευαν, προσεύχονταν και έπαιρναν άγιο φως που έφερνε ένα πλοίο από τη Δήλο. Είχαν «θεολόγους» (=ιεροκήρυκες) και αναπαριστούσαν τη θυσία και την ανάσταση του Καδμίλου και τους ιερούς γάμους του. Ιερά ζώα ήταν ο κριός, που θυμίζει το χριστιανικό αμνό, και το φίδι πάνω σε κηρύκειο, που θυμίζει τις ποιμαντορικές ράβδους των μητροπολιτών. Σύμφωνα με το Διόδωρο το Σικελιώτη οι μυούμενοι στα Καβείρια γίνονταν καλύτεροι άνθρωποι, όπως λένε και για όσους συμμετέχουν στα χριστιανικά μυστήρια. Το βάπτισμα σε νερό ήταν απαραίτητο σε όλα τα αρχαία Μυστήρια (ορφικά, ελευσίνια κ.λπ.). Η εξαγνιστική ιδιότητα του νερού  είχε θρησκευτική σημασία. Στα ομηρικά έπη (8^ος αι. π.Χ.) γίνεται αναφορά σε τελετές καθαρμού με νερό, με σκοπό την ψυχική και σωματική κάθαρση: «λαοὺς δ᾿ Ἀτρεΐδης ἀπολυμαίνεσθαι ἄνωγεν· οἳ δ᾿ ἀπελυμαίνοντο καὶ εἰς ἅλα λύματα βάλλον» (ο γιος του Ατρέα –Αγαμέμνονας- διέταξε τους στρατιώτες να κάνουν καθαρμό κι αυτοί πλένονταν για να φύγει από πάνω τους το μίασμα και ρίχναν στη θάλασσα τα απόνερα,  Ομήρου Ιλιάδα, Α, στιχ. 313-314). Το νερό, ένα από τα 4 στοιχεία της κοσμογονίας (ύδωρ, πυρ, αήρ, γη) εθεωρείτο φορέας ζωής και θεϊκής δύναμης εξαγνιστικής και ιαματικής. Προτιμούνταν τα τρεχούμενα νερά των πηγών,  των  ποταμών και της θάλασσας, γιατί πίστευαν ότι ήταν αγιασμένα από τις νεράιδες και τις θεότητες που κατοικούσαν εκεί. Τα ποτάμια ήταν ανέκαθεν ιερά. Τα νερά τους  με τη γονιμοποιό δύναμή τους έδιναν ζωή σε πόλεις και χωριά, όπως τα νερά του Νείλου στην Αίγυπτο.   Ως τις μέρες μας οι Ινδουιστές βαφτίζονται στον ιερό τους ποταμό Γάγγη, για άφεση αμαρτιών, θεραπεία και καλή μετενσάρκωση. Και οι χριστιανοί σπεύδουν να βαπτιστούν στα μολυσμένα νερά του Ιορδάνη, πιστεύοντας ότι θα εξασφαλίσουν  ψυχική κάθαρση και είσοδο στον παράδεισο. Το χριστιανικό βάφτισμα είναι η εξέλιξη του βαπτίσματος του Ιωάννη του Προδρόμου και ανάγεται σε έθιμο της ιουδαϊκής αίρεσης των Εσσαίων, στο οποίο ο Χριστός  έδωσε νέο συμβολισμό (λύτρωση από το προπατορικό αμάρτημα και συμμετοχή στο θάνατο και την ανάσταση του). Όμως ο ίδιος ο Χριστός δεν βάφτισε ποτέ κανένα. Αρχικά οι βαπτιζόμενοι ήταν ενήλικες, υπεύθυνοι για τις επιλογές τους.  Από τον 3ο αι. άρχισε ο νηπιοβαπτισμός. Από τον 6^ο αι. με νόμο του Ιουστινιανού το βάπτισμα έγινε υποχρεωτικό για τους υπηκόους της βυζαντινής αυτοκρατορίας, παρά τη διαβεβαίωση του Χριστού ότι οπαδός του γίνεται μόνο «όστις θέλει» να τον ακολουθήσει, αφού πρώτα κατηχηθεί. Η παλαιότερη χριστιανική γιορτή, τα Θεοφάνεια, ήταν ανάμνηση του Βαπτίσματος του Ιησού στον Ιορδάνη, κατά την οποία αποκαλύφθηκε η θεϊκή του ιδιότητα. Τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια ήταν  πανάρχαια γιορτή, για την οποία έχουμε μαρτυρίες από τη νεολιθική εποχή. Κατά τη διάρκειά της, μετά από εκστατικό χορό γυναικών σε ιερό άλσος ή μετά από επίκληση σε ιερό κορυφής, εμφανιζόταν στους πιστούς η θεότητα.  Η τελετή εικονίζεται στο δαχτυλίδι του Μίνωα (15^ος αι. π.Χ.) με τη Μητέρα θεά και το ιερό της δέντρο. Ύμνοι του όρθρου των Θεοφανείων λένε ότι στα νερά του Ιορδάνη φώλιαζαν δράκοντες που νίκησε ο Ιησούς («δρακόντων κεφαλάς εμφωλευόντων διαθλάττει», ωδή α΄, κανών Κοσμά, «έφλεξε ρείθρω των δρακόντων τας κάρας» (ιαμβική ωδή), «τας κεφαλάς των εκείσε εμφωλευόντων συνέτριψε δρακόντων», ευχή μεγάλου αγιασμού, Σωφρονίου, πατριάρχη Ιεροσολύμων).  Αυτό είναι κατάλοιπο της δεισιδαιμονίας, ότι τα νερά στοιχειώνουν  νεράιδες, τρίτωνες, σειρήνες, γοργόνες, πνεύματα και θαλάσσια τέρατα, που εικονίζονται και στις αγιογραφίες της Βάπτισης μέσα στα νερά του Ιορδάνη.