Ιερά ζώα

Οι θρησκείες ξεκίνησαν ως λατρεία της φύσης. Πρώτη τους φάση, ο ανιμισμός (όρος του ανθρωπολόγου Εντ. Τέιλορ, 1832-1917), δηλ. η πίστη ότι  oυράνια σώματα, ποτάμια, λίμνες, δάση, δέντρα κ.λπ. έχουν ψυχή και μαγικές δυνάμεις. Πολλοί θεοί ήταν  ζωόμορφοι. Στην Αίγυπτο λατρευόταν ο Άπις  (ταύρος), η Άθωρ (αγελάδα),  ο Ώρος (γεράκι), ο Άννουβις (τσακάλι), η Μπαστέτ (γάτα),  ο Μαχές (λιοντάρι), η Ουατζέτ (κόμπρα), η Χεκέτ (βάτραχος), ο Σομπέκ (κροκόδειλος), ο Χεπρί (σκαραβαίος),  ο Θωθ (πουλί ίβις), ο Ταούρτ (ιπποπόταμος), ο Αμίτ (κροκόδειλος -ιπποπόταμος)...  Βαβυλώνιοι, Χαναναίοι, Εβραίοι και Μινωίτες λάτρευαν τον ταύρο. Η Βίβλος αναφέρει το χρυσό μοσχάρι, που προσκυνούσαν οι Εβραίοι στο Σινά. Ο Βάαλ, ηλιακός θεός των Χαναναίων, είχε κέρατα ταύρου. Ο αιγυπτιακός Άμμων Ρα, θεός του ήλιου κι αυτός, είχε κέρατα κριού. Η κουκουβάγια αντιπροσώπευε για τους Αθηναίους τη θεά της σοφίας Αθηνά.   Οι θεοί των Αζτέκων Κετζαλκόατλ και των Μάγια Κουκουλκάν ήταν φτερωτά φίδια.  Και ο θεός των Ινδουιστών Γκανέσα  έχει κεφάλι ελέφαντα …  Λείψανο λατρείας ζώων (τοτεμισμού) ήταν η συνήθεια να δίνονται στα παιδιά ονόματα από το ζωικό βασίλειο: Λέων ονομαζόταν κάποιος βασιλιάς της αρχαίας Σπάρτης (Ηροδ., Βιβλ. Ζ΄, 204) και Λεωνίδας (λιονταράκι) ο ήρωας της μάχης των Θερμοπυλών. Λέαινα, η ερωμένη του Αρμόδιου, ο οποίος με τον Αριστογείτονα σκότωσε τον τύραννο Ίππαρχο. Κυνίσκη (σκυλίτσα) είναι γυναικείο όνομα (Θεόκριτου Ειδύλλια, «Κυνίσκης Έρως», XIV). Ο  Σκύλαξ  ήταν εξερευνητής του 6^ου αι. π.Χ., που αναφέρεται από τον Ηρόδοτο.  Μυία (μύγα) ονομαζόταν μια πυθαγόρεια φιλόσοφος του 6^ου αι. π.Χ.  Λυκάων ο μυθικός βασιλιάς της Αρκαδίας, που ο Δίας μεταμόρφωσε σε λύκο. Φρύνη (φρύνος= είδος βατράχου),  διάσημη εταίρα στην Αθήνα του 4^ου αι. π.Χ.  Μέλισσα, η γυναίκα του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου (668-584 π.Χ). Μέλισσος, ο Σάμιος φιλόσοφος του 5^ου αι. π.Χ. που ταύτιζε το σύμπαν με το θεό. Ο Περδίκκας, ήταν ένας από τους διαδόχους του Μ. Αλεξάνδρου. Ο Κόραξ ο Συρακούσιος ήταν ρήτορας του 5^ου αι. π.Χ. Και οι Εβραίοι έδιναν στα παιδιά τους ονόματα ζώων, όπως Ζεέβ (Λύκος), Σαούλ (αλεπού), Ωρέβ (κόρακας), Λεία (προβατίνα), Ραχήλ (αμνάδα), Χάλεβ (σκύλος), Δεβώρα (μέλισσα), Ταβιθά (ζαρκάδι)... Το φίδι, σύμβολο της αιωνιότητας και αναγέννησης, προστάτης οίκων, φύλακας θησαυρών, βάση στήριξης του κόσμου,  συνδέθηκε με τη λατρεία της Γης και των χθονίων θεών. Στη Μινωική Κρήτη λατρευόταν η θεά των φιδιών. Αρχικά το Μαντείο των Δελφών ανήκε στη Μητέρα Γη· σύμβολό της ο Πύθωνας, φρουρός της Κασταλίας πηγής. Οι πρώτοι βασιλιάδες της Αθήνας, Κέκροπας και  Εριχθόνιος – Ερεχθέας, είχαν σώμα φιδιού. Στο Ερέχθειο, πάνω στην Ακρόπολη, κατοικούσε ο «οικουρός όφις», στον οποίο οι Αθηναίοι πρόσφεραν κάθε μήνα μελόπιτες. Οι αρχαίοι Θράκες και Φρύγες  χόρευαν προς τιμήν του θεού Σαβάζιου κρατώντας φίδια. Στα Ορφικά Μυστήρια το φίδι είναι το δημιουργικό πνεύμα που ελίσσεται γύρω από το κοσμικό αυγό. Στη Βίβλο «ο αρχέκακος όφις» είναι το πνεύμα του κακού που παραμονεύει κουλουριασμένο στο δέντρο της γνώσης. Παράλληλα έχει ιαματικές ιδιότητες, όπως το χάλκινο φίδι του Μωυσή (Αριθ., ΚΑ΄8-9), που λατρευόταν στο Ναό του Σολομώντα και θυμίζει το ιαματικό φίδι του Ασκληπιού, θεού της υγείας και της ιατρικής. Το χάλκινο φίδι κατ’ άλλους προτύπωνε το Χριστό, κατ’ άλλους συμβολίζει το διάβολο, που νεκρώθηκε διά του σταυρού. Ο Μωυσής μετέτρεπε το ραβδί του σε φίδι, όπως οι Αιγύπτιοι μάγοι (Έξοδος, Ζ΄10-12).  Ο Χριστός  επηρεασμένος από τη Βίβλο που λέει «ο δε όφις ην φρονιμώτατος πάντων» (Γένεση Γ΄1), δηλ. το πιο σοφό ζώο,  συνιστούσε στους μαθητές του να είναι «φρόνιμοι ως οι όφεις»  (Ματθ. Ι΄16), δηλ. έξυπνοι. Η αίρεση των Γνωστικών ταύτιζε το Χριστό με το φίδι που πρόσφερε τον καρπό της γνώσης στους πρωτόπλαστους, για να τους ανοίξει τα μάτια και να τους σώσει από τον κακό φιδόμορφο θεό Ιαλνταμπαώθ. Σε χριστιανικούς ναούς και σε μινιατούρες χειρογράφων τα φίδια (δράκοντες) είναι συχνό διακοσμητικό θέμα. Η ποιμαντορική ράβδος των αρχιερέων, αντίγραφο του αρχαίου ελληνικού κηρυκείου του Ερμή, έχει σαν κι εκείνο στην κορυφή 2 αντικριστά φίδια, που αποκλείεται να είναι σατανικά σύμβολα.   Κάποια ιερά ζώα έχουν μικτή σύνθεση· π.χ. οι σφίγγες ήταν φτερωτά λιοντάρια με κεφάλι γυναίκας· η χίμαιρα κατσίκα με κεφάλι λιονταριού και ουρά φιδιού· οι σειρήνες και οι άρπυιες πουλιά με γυναικείο κεφάλι· οι γρύπες λιοντάρια με κεφάλι και φτερά αετού … Οι Εβραίοι γνώρισαν αυτά τα όντα (γρύπες, φτερωτούς ταύρους με ανθρώπινο κεφάλι, ανθρώπους με φτερά κ.λπ.) από γλυπτά και τοιχογραφίες στα ανάκτορα της Ασσυρίας, της Βαβυλώνας και της Περσέπολης  κι έπλασαν αντίστοιχα, τα χερουβίμ και τα σεραφίμ. Τα χερουβίμ (χερούβ στον ενικό) έχουν πολλά μάτια, όπως ο Άργος της ελληνικής μυθολογίας που φρουρούσε την μεταμορφωμένη σε αγελάδα Ιώ κατ’ εντολή της Ήρας. Τέσσερα χερουβίμ με φτερωτά πόδια συνοδεύουν το άρμα του Γιαχβέ. Καθένα έχει τέσσερα πρόσωπα: ανθρώπου, λιονταριού, μοσχαριού και αετού και τέσσερα φτερά  (Ιεζεκιήλ Α΄5-11). Χερουβίμ φρουρούν την πύλη της Εδέμ κρατώντας πύρινη ρομφαία περιστρεφόμενη (Γένεση, Γ΄24). Τα σεραφίμ (σαράφ= καίω, καθαρίζω με φωτιά) είναι ανθρωπόμορφα πνεύματα με 6 φτερά (Ησαΐα,ΣΤ΄2-3).  Ο αετός, το τελειότατο πτηνό (Ιλιάδα Θ 247), ήταν σύμβολο των ουράνιων θεών και του φωτός. Αετός που κρατά στα νύχια του φίδι συμβολίζει τη νίκη ενάντια στο σκοτάδι και τις χθόνιες δυνάμεις. Αετός πάλευε  με οχιά (πάλη φωτός-σκότους) στο κοσμικό δέντρο Ύγκντραζιλ  της Σκανδιναυικής μυθολογίας. Στην Κίνα ο αετός συμβόλιζε το θεό του κεραυνού Ζιν Σιν. Στην Ινδία ο αετός Γκαρούντα αντιπροσωπεύει την ουράνια δύναμη.   Στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιερό πτηνό του Δία· στους Γερμανούς, του αρχηγού των θεών Όντιν. Στον Ιουδαϊσμό υπάρχουν χερουβίμ με κεφάλι αετού. Στη Μεσοποταμία ο αετός ήταν σύμβολο των θεών Ασσούρ  και Μαρντούκ· στην Περσία του Άχουρα Μάζντα και του Μίθρα·  στους Χετταίους, αρχαίο λαό της Μικράς Ασίας, ο δικέφαλος αετός ήταν σύμβολο του ήλιου· … Για τους Ινδιάνους της  Αμερικής ο αετός ήταν θεότητα του κεραυνού, της βροντής και του πολέμου. Για τους σαμάνους  αγγελιαφόρος του πνεύματος της νύχτας. Για τους Αζτέκους και τους Ίνκα ηλιακό σύμβολο. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον αετό ως  σύμβολο νίκης και παντοδυναμίας στις σημαίες των λεγεώνων τους. Στο χριστιανισμό είναι σύμβολο του "υψιπετή" ευαγγελιστή Ιωάννη. Ο Βυζαντινός δικέφαλος αετός αντιπροσώπευε το ανατολικό και  δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας. Από το Βυζάντιο  κληρονόμησαν τον δικέφαλο αετό η χριστιανική Εκκλησία και νεώτερα έθνη.   Το περιστέρι ήταν ιερό πτηνό θεοτήτων του έρωτα και της γονιμότητας· της Μητέρας θεάς, της Μινωικής «θεάς των περιστεριών» (αρχαιολ. Μουσείο Ηρακλείου), της  Αφροδίτης, της Αστάρτης, της Σεμίραμις κ.α. Στη Βίβλο το περιστέρι του Νώε είναι ο αγγελιαφόρος του τέλους της οργής του θεού· αυτό το περιστέρι με το κλαδί ελιάς στο ράμφος έγινε παγκόσμιο σύμβολο ειρήνης. Στο χριστιανισμό αποθεώθηκε ως τρίτο πρόσωπο της αγίας τριάδας («τεθέαμαι το πνεύμα καταβαίνον ως περιστεράν», Ιωάννη, α΄32),  που  «εν είδει περιστεράς» ζωγραφίζεται στις εικόνες της Βάπτισης του Ιησού. Στην εικόνα της αγίας Τριάδας που κάποιοι απορρίπτουν ως αιρετική, το περιστέρι ίπταται μεταξύ πατρός και υιού Το ξυλόγλυπτο ή μαρμάρινο περιστέρι στους άμβωνες των ναών, που χρησιμεύει ως υποστήριγμα του ευαγγελίου, συμβολίζει το άγιο πνεύμα που φωτίζει τις ψυχές. Σε διακοσμήσεις εκκλησιών περιστέρια εικονίζονται ανάμεσα σε κλάδους ως σύμβολα αθωότητας και ηθικής ακεραιότητας («ακέραιοι ως αι περιστεραί», Ματθ. Ι΄16). Οι Δρυίδες, Κέλτες μάγοι, δημιουργοί ενός πολιτισμού που άκμασε στην Ευρώπη τον 5^ο αι. π.Χ. μέχρι τα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια, θεωρούσαν το ελάφι ενσάρκωση θεού. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν ιερό ζώο της Άρτεμης. Ο μύθος της Ιφιγένειας που η Άρτεμη την αντικατέστησε με ελάφι πάνω στο βωμό, απηχεί το τέλος των ανθρωποθυσιών στην Ελλάδα. Στους Ψαλμούς το ελάφι  συμβολίζει την ψυχή που αναζητά το θεό: «ον τρόπον επιποθεί η έλαφος επί τας πηγάς των υδάτων, ούτως επιποθεί η ψυχή μου προς σε, ο θεός» (Ψ. 41:1, proskynitis. blogspot.gr, τοιχογραφίες από ρωμαϊκές κατακόμβες, 2 ελάφια σε πηγή). Ο Χριστός μεταμορφωμένος σε ελάφι με σταυρό ανάμεσα στα κέρατα, προσηλύτισε τον άγιο Ευστάθιο, που αγιογραφείται έφιππος να συνομιλεί με το ελάφι. Το κριάρι -χρυσόμαλλο στην ελληνική μυθολογία- ήταν σύμβολο  βασιλικής εξουσίας. Οι βοσκοί είχαν προστάτη τους τον «κριοφόρο» Ερμή. Το ζώδιο του κριού, πρώτο στο ζωδιακό κύκλο, συμβόλιζε τη δημιουργική ορμή. Τα κέρατά του, σύμβολα δύναμης και γονιμότητας, έφεραν ηλιακοί θεοί, όπως ο Άμμων της Αιγύπτου και ο Μαρντούκ της Βαβυλώνας. Κερασφόρος εικονίζεται σε νομίσματα και ο Μ. Αλέξανδρος, ως υιός του θεού Άμμωνα. Με κέρας κριού σάλπιζαν οι Εβραίοι το Ιωβηλαίο έτος (κάθε 50 χρόνια) κηρύσσοντας ελευθερία των δούλων και εξιλασμό των πιστών. Θρησκεία κτηνοτρόφων ο ιουδαϊσμός χαρακτηρίζει πρόβατο τον άκακο πιστό που θυσιάζεται για την πίστη του κατά το πρότυπο της θυσίας του Αβραάμ, του οποίου ο γιος αντικαταστάθηκε με κριάρι την τελευταία στιγμή. Ο θεός είναι βοσκός που ποιμαίνει σαν κοπάδι προβάτων τους Ισραηλίτες. Ο Χριστός είναι συγχρόνως καλός ποιμένας (ωραίο ψηφιδωτό στον Αγ. Απολλινάριο, στη Ραβέννα) αλλά και αμνός του θεού, «ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου» (Ιωάν. α΄29), που θυσιάζεται και τρώγεται το Πάσχα και σε κάθε θ. λειτουργία. Σε πρωτοχριστιανικές παραστάσεις ο Χριστός έχει μορφή αμνού και όχι ανθρώπου. Πηγή  έμπνευσης είναι η φράση του Ιερεμία «εγώ δε ως αρνίον άκακον αγόμενον του θύεσθαι...» (Ιερ., ΙΑ΄19). Σε βυζαντινό ψηφιδωτό του αγ. Βιταλίου της Ραβέννας εικονίζεται και ο θεός ως αμνός. Στα κιονόκρανα ανάγλυφα πρόβατα πλαισιώνουν σταυρούς. Σε πρωτοχριστιανική εικόνα ο Αμνός ανασταίνει το Λάζαρο. Σε άλλη βρίσκεται μεταξύ 2 ελαφιών (fdathanasiou,wordpress.com, πρωτοχριστ. σύμβολα). Το άλογο, σύμβολο ορμής, υπερηφάνειας και ομορφιάς συνδέθηκε με θεότητες του ουρανού, του κάτω κόσμου και των νερών. Τα άλογα των θεών ήταν  αθάνατα και φτερωτά, όπως ο Ξάνθος και ο Βαλίος, παιδιά του Ζέφυρου, δώρο του Ποσειδώνα στον Πηλέα που με τη σειρά του τα χάρισε στον Αχιλλέα. Ο Ήλιος οδηγούσε άρμα με 4 άλογα (τέθριππο Ήλιου, Βρεταν. Μουσείο, αρ. 2108, 4^ος αι. π.Χ.). Με τέτοιο άρμα, που το έσερναν πύρινα άλογα αναλήφθηκε στον ουρανό ο προφήτης Ηλίας. Σύμβολο ποιητικής έμπνευσης το φτερωτό άλογο Πήγασος ξεπήδησε από το λαιμό της Μέδουσας, όταν ο Περσέας της έκοψε το κεφάλι. Καβάλα στον Πήγασο ο Βελερεφόντης σκότωσε τη Χίμαιρα και επιχείρησε ν’ ανέβη στον Όλυμπο. Εκεί πάνω μόνο ο Πήγασος αξιώθηκε να πάει και να ζει αιώνια κοντά στο Δία. Εκτός αυτού έγινε αστερισμός, γνωστός από τον 4^ο αι. π.Χ.. Κατάλοιπο της σύνδεσης του αλόγου με την ηλιακή λατρεία στην Ευρώπη είναι το πέταλο που χρησιμοποιείται στον πρωτοχρονιάτικο στολισμό σαν γούρι. Στην Ουαλλία λατρευόταν η θεά-φοράδα Ρίανον. Κελτική και ρωμαϊκή θεά ήταν η Επόνα, προστάτιδα των αλόγων, που εικονίζεται ανάμεσα σε δύο ζεύγη αλόγων σε ρωμαϊκό ανάγλυφο του Αρχαιολ. Μουσείου Θεσ/νίκης. Χριστιανοί άγιοι στρατιωτικοί ζωγραφίζονται έφιπποι (Γεώργιος, Δημήτριος, Θεόδωροι, Ευστάθιος, Μηνάς). Ο  Γεώργιος εικονίζεται πάνω σε λευκό και ο Δημήτριος σε κόκκινο άλογο. Κάποιοι άγιοι ζωγραφίζονται παρέα με το αγαπημένο τους ζώο.  Ο Χριστός ως βρέφος αγιογραφείται μαζί με άλογο, βόδι και πρόβατα. Στην εικόνα των Βαΐων είναι πάνω σε γαϊδουράκι. Στην εικόνα της Βάπτισης και της αγ. Τριάδας συνοδεύεται από περιστέρι. Και ως καλός ποιμένας  ζωγραφίζεται με ένα αρνί στην αγκαλιά. Τον ευαγγελιστή Μάρκο συνοδεύει λιοντάρι, τον Ιωάννη αετός και το Λουκά ταύρος. Ο προφήτης Ηλίας ζωγραφίζεται με το κοράκι, που του έφερνε τροφή. Ο Ιωνάς με το κήτος που τον έσωσε από τον πνιγμό. Ο άγιος Μάμας καβάλα σε λιοντάρι. Οι άγιοι Μόδεστος και  Φραγκίσκος της Ασίζης ανάμεσα σε πλήθος από ζώα. Ο Νώε υποδέχεται στην κιβωτό του την πανίδα της γης ή κρατά στα χέρια περιστέρι με κλαδί ελιάς στο ράμφος. Σε εικόνα της κοίμησης του Εφραίμ του Σύρου (Μονή Ιβήρων, Αγ. Όρος), ένας ασκητής προσέρχεται στην κηδεία καθισμένος πάνω σε λιοντάρι. Ο άγιος Μακάριος ο Ρωμαίος ζωγραφίζεται στη σπηλιά του παρέα με δυο λιοντάρια. Ο όσιος Γεράσιμος ο Ιορδανίτης συνοδεύεται από το λιοντάρι του που το έλεγε "Ιορδάνη" (Τοιχογραφίες αγ. Νικολάου Ορφανού, Θεσσαλονίκη). Ο δε αγ. Σεραφείμ του Σαρώφ εκονίζετα να ταΐζει τον Μίσα, μια τεράστια καφέ αρκούδα...  Ο ταύρος είχε σημαντική θέση στις αρχαίες λατρείες. Ο καθηγητής Στράτος Θεοδοσίου στην εργασία του «Οι αστρονομικές εποχές του Ταύρου, του Κριού και των Ιχθύων» (Εκδ. Πανεπ. Αθηνών, σ.204) πιθανολογεί ότι ο Μοσχοφόρος στον Αθηναϊκό Παρθενώνα υπαινίσσεται την εποχή του Ταύρου, ο Κριοφόρος στο ναό του Απόλλωνα, στο Κούριον της Κύπρου αντιστοιχεί στην εποχή του Κριού και ο Ιχθύς του δαπέδου του μητροπολιτικού οίκου της Καλύμνου υποδηλώνει την εποχή των Ιχθύων και το Χριστό. Η εποχή του Ταύρου (4500-2000 π.Χ)  χαρακτηρίζεται από την έναρξη του πολιτισμού και την εξάπλωση της λατρείας  του ταύρου,  του μοσχαριού και  της αγελάδας. Τα κέρατά του συνδέθηκαν με τις θεότητες της ημισελήνου και της γονιμότητας. Μορφή αγελάδας με κέρατα είχαν οι θεές της Αιγύπτου Νουτ, Μπατ και Άθωρ. Ο ιερός γάμος του θεού της Χαναάν  Ταύρου-Ελ με τη θεά Ασερά συμβόλιζε την ένωση αρσενικού και θηλυκού και τη γονιμοποιό δύναμη της φύσης. Και άλλοι θεοί ζευγάρωσαν μεταμορφωμένοι σε ταύρους· π.χ. ο Δίας με την αγελάδα Ιώ και με την Ευρώπη, και ο ινδικός θεός Ρούντρα με την κοσμική αγελάδα Πρισνί. Ο Βάαλ, γιος του Ελ, θεός σημιτικός με κέρατα ταύρου, που πέθανε και αναστήθηκε, ήταν ο χρυσός ταύρος που λάτρευαν κατά καιρούς οι Εβραίοι. Ο Μωυσής και το ιερατείο του Γιαχβέ ξερίζωσαν τη λατρεία του με σφαγές. Ο ταύρος λατρεύτηκε στη μινωική Κρήτη, όπου τα χρυσά του κέρατα ήταν ιερό σύμβολο και τα ταυροκαθάψια γιορτή αφιερωμένη στον Ποσειδώνα (τοιχογραφία στο παλάτι της Κνωσού). Οι Ζωροάστρες και οι Μιθραϊστές πίστευαν ότι ο θεϊκός ταύρος συντηρούσε με το αίμα του όλα τα πλάσματα. Στα ιερά του Μίθρα τελούσαν  θυσία ταύρου και μετάληψη από το σώμα και το αίμα του. Θυσίες ταύρων γίνονταν και στο ναό του Σολομώντα. Η προς Εβραίους επιστολή γράφει ότι με «αίμα ταύρων» και  «σποδόν δαμάλεως» (στάχτη από αγελάδα) ο αρχιερέας ράντιζε τους πιστούς για να τους καθαρίσει από τις αμαρτίες (Εβρ. Θ΄13). Ένα από τα  4 ζώα που είδε ο Ιεζεκιήλ στο άρμα του θεού είχε «πρόσωπον μόσχου» (Ιεζ. Α΄10). Αυτό και ο Χριστός- μόσχος είναι κατάλοιπα της λατρείας του ταύρου. Το ζώο της θυσίας, «ο μόσχος ο άμωμος» ταυτίστηκε με τον θεό στον οποίο προσφέρεται· η μετάληψή του θεωρήθηκε  τρόπος μετάδοσης της αθανασίας και δύναμης του θεού.  Το λιοντάρι είναι το αρχαιότερο ιερό ζώο. Αγαλματίδιο με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι λιονταριού 32000 ετών βρέθηκε στη ΝΔ Γερμανία. Σε αιγυπτιακή τοιχογραφία  του 4000 π.Χ. 2 λιοντάρια όρθια πλαισιώνουν θεότητα. Μορφή λέαινας είχε η αιγυπτιακή θεά Σεχμέτ. Η Σουμεριακή  Ιστάρ  πατά πάνω σε δυο λιοντάρια (ανάγλυφο Burney, Βρεταν. Μουσείο). Το άρμα της Κυβέλης έσερναν λιοντάρια. Η Συριακή θεά Ατάργατις, που λατρευόταν και στην Ελλάδα, εικονίζεται σε νόμισμα καβάλα σε λιοντάρι (arxaiathouria. wordpress.com.) Τα μαρμάρινα λιοντάρια της Δήλου ήταν φρουροί ιερής λίμνης, που δεν υπάρχει πια. Το λιοντάρι ήταν έμβλημα βασιλικής δύναμης και εξουσίας. Ανάγλυφα λιοντάρια φρουρούν την Πύλη των Λεόντων της ακρόπολης των Μυκηνών (13^οςαι.π.Χ.) Ίδιο έμβλημα υπήρχε στην πύλη της Χαττούσας, πρωτεύουσας των Χετταίων. Στην Περσέπολη, αρχαία πρωτεύουσα της Περσίας τα οικοδομήματα κοσμούσαν μεγάλα πέτρινα λιοντάρια. Στη ΒΑ Ινδία γύρω στο 250 π.Χ. ο βασιλιάς Ασόκα έστησε στήλη με 4 λιοντάρια στραμμένα προς τα 4 σημεία του ορίζοντα (stoygiannidis.gr, Λέων). Για τους Εβραίους το λιοντάρι συμβολίζει τη φυλή του Ιούδα, τον οποίο ο Ιακώβ ευλόγησε λέγοντας: «αναπεσών εκοιμήθης ως λέων» (Γέν. ΜΘ΄9). Αυτή η φράση ενέπνευσε την εικόνα του «Αναπεσόντος», που παριστάνει το Χριστό - βρέφος να κοιμάται. Φτερωτό λιοντάρι είναι το σύμβολο του ευαγγελιστή Μάρκου, πολιούχου της Βενετίας από το έτος 828. Στους ναούς ο δεσποτικός θρόνος έχει συνήθως δεξιά κι αριστερά γλυπτά λιοντάρια. Ο θρόνος του Σολομώντα είχε «δύο λέοντες στα «χέρια» και δώδεκα λέοντες στα έξι σκαλοπάτια του δεξιά κι αριστερά» (Βασιλειών Γ΄, Ι΄19-20). Ερημίτες, όπως ο Μακάριος ο Ρωμαίος και ο Γεράσιμος ο Ιορδανίτης, εικονίζονται μαζί με λιοντάρια, που συμβολίζουν την εξημερωτική δύναμη της πίστης. Το γαϊδούρι ήταν ιερό ζώο στη Χαναάν, αλλά και στην Ελλάδα. Ονοκέφαλοι δαίμονες υπάρχουν σε τοιχογραφίες των Μυκηνών του 14ου αι. π.Χ. Ονοκέφαλος ήταν ο αιγυπτιακός θεός Τυφώνας και οι δαίμονες που σύμφωνα με τη Βίβλο ζουν στην έρημο. Η γαϊδούρα του μάντη Βαλαάμ είχε το χάρισμα να βλέπει αγγέλους και να μιλά ανθρώπινα (Αριθ.ΚΒ΄28-30). Άρχοντες, όπως οι 32 γιοι του κριτή Ιαϊρ, επέβαιναν σε γαϊδούρια (Κριταί, Ι΄4).  Ο Ζαχαρίας (Θ΄9-13) οραματίζεται τον Μεσσία να μπαίνει στην Ιερουσαλήμ  πάνω σε γαϊδούρι έτοιμος να επιβάλει την παγκόσμια βασιλεία του. Ο Ιησούς καβάλησε θηλυκό γαϊδούρι ακολουθούμενο από πουλαράκι, επειδή το αρσενικό έχει εμφανή στύση που θα έδινε κωμική διάσταση στο γεγονός, θυμίζοντας τις πομπές του θεού Διόνυσου, που παριστανόταν μεθυσμένος καβάλα σε βαρβάτο γαϊδούρι (νομίσματα αρχαίας Μένδης, πόλης στη χερσόνησο της Παλλήνης, ellinondiktyo.blogspot.com). Ο σκύλος, παρά τον πλούσιο συναισθηματικό του κόσμο και τη μέχρι θανάτου αφοσίωση στο αφεντικό του, δυσφημίστηκε  σαν ακάθαρτο ζώο. Ο Χριστός είπε «μη δότε τα άγια τοις κυσίν». Αντί να εκτιμηθεί η πιστότητά του (παροιμιώδης ήταν του σκύλου Άργου στην Οδύσσεια), η προσφορά του στη φύλαξη σπιτιών και ποιμνίων, η συμβολή του στο κυνήγι και άλλες αρετές που το διακρίνουν, θεωρήθηκε εκπρόσωπος του κακού και το όνομά του έγινε  βρισιά. Όμως  μορφή σκύλου είχαν αρχαίοι θεοί όπως ο Άνουβις των Αιγυπτίων  και κάποιες φορές η θεά της νύχτας Εκάτη, που συνδέεται με τον αστερισμό του Μικρού Κυνός. Το λαμπρότερο αστέρι, ο Σείριος, στον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός, αφιερώθηκε στο σκύλο του ήρωα κυνηγού Ωρίωνα και λατρευόταν σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική. Θρύλοι για λαούς Κυνοκεφάλων υπήρχαν στο χριστιανικό Βυζάντιο. Τους αναφέρει και «η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου» του ψευδο-Καλλισθένη (300 μ.Χ.) «Άγιος Σκύλος» ήταν ο κυνοκέφαλος Χριστόφορος, προστάτης των οδηγών, που γιορτάζει στις 9 Μαΐου. Ο βιογράφος του επηρεάστηκε από τις εικόνες ιερών μπαμπουίνων των Αιγυπτίων  και τον Άνουβι που μετέφερε στους ώμους του το θεό Ώρο, για να περάσει τον Νείλο.  Το παγώνι ήταν ιερό πτηνό της Ήρας που έγινε  αστερισμός. Την ουρά του η θεά στόλισε με τα 100 μάτια του γίγαντα Άργου, όταν τον σκότωσε ο Ερμής.  Οι Κούρδοι Γεζίντι πιστεύουν ότι ο «άγγελος παγώνι» Ταούς Μελέκ είναι αρχηγός των αγγέλων που φροντίζουν τον κόσμο. Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί  τον ταυτίζουν με τον  εωσφόρο (imerodromos.gr/ο διάβολος στη χώρα των Γεζίντι). Στις ζωγραφιές των κατακομβών και στη διακόσμηση των χριστιανικών ναών  πέρδικες,  στρουθία (σπουργίτια),  περιστέρια και εξωτικά πτηνά, όπως ο φοίνικας και το παγώνι συμβολίζουν τις αθάνατες ψυχές που απολαμβάνουν τη μακαριότητα του παραδείσου· (ψηφιδωτά Μαυσωλείου Κωνσταντίας, Ρώμη, 4^ος αι.) Άλλος συμβολισμός του Χριστού είναι ο πελεκάνος που ζωογονεί τα παιδιά του με το αίμα του («ώσπερ πελεκάν τετρωμένος την πλευράν σου, Λόγε, σους θανόντας παίδας εζώωσας…»· εγκώμιο του Επιταφίου).  Κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ιχθύς ονομαζόταν συνθηματικά ο Ιησούς λόγω της ακροστιχίδας: Ιησούς  Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ. Θεοί με σώμα ψαριού λατρεύονταν στην Παλαιστίνη, Συρία και Μεσοποταμία. Στην ελληνική μυθολογία ο Τρίτων, γιος του Ποσειδώνα ήταν από τη μέση και κάτω ψάρι. Οι ιχθυοκένταυροι είχαν κεφάλι ανθρώπου, κορμό αλόγου και ουρά ψαριού.  Σε πολλές μυθολογίες οι γοργόνες είναι θαλάσσιες θεότητες με κεφάλι και κορμό γυναίκας που καταλήγει σε ουρά ψαριού. Οι Βαβυλώνιοι πίστευαν ότι στην Ερυθρά θάλασσα κατοικούσε ο Ωάννης, θεός-ψάρι που δίδαξε τους ανθρώπους  γράμματα  και τέχνες. Σώμα ψαριού είχαν και οι συριακές θεότητες Νταγκόν και  Αταργάτις ή Δερκετώ και ο Μαρνάς που λατρευόταν στη Γάζα. Η Αταργάτις ονομαζόταν στην Ελλάδα «Συρία θεά» και «μητέρα του Ιχθύος»· στους ναούς της υπήρχαν λίμνες με ψάρια που μόνο οι ιερείς επιτρεπόταν να αγγίξουν.  Ο ιχθύς ήταν σύμβολο γονιμότητας στην Αίγυπτο, επειδή, όταν ο Σετ, ο κακός αδελφός του Όσιρη,  κομμάτιασε   το σώμα του Όσιρι και το πέταξε στο Νείλο, το πέος του το κατάπιε ένα ψάρι.  Ο Χριστός προόριζε τους μαθητές του για «αλιείς ανθρώπων». Η σχέση του με το θαλάσσιο στοιχείο (δάμαζε τη φουρτούνα, περπατούσε στο νερό, γέμιζε τα δίχτυα με ψάρια) και η προτίμηση του στο ψάρι (Λουκά κδ΄42, Ιωάν. κα΄10),  δικαιολογούν την αλληγορία του Ιχθύος-Χριστού.   H αγάπη των αγίων προς τα ζώα  θα έπρεπε να είναι πρότυπο για κάθε άνθρωπο που θέλει να τηρεί το θείο νόμο. Σε βίους αρκετών αγίων η αγάπη προς το θεό εκδηλώνεται με ευεργεσίες προς τα ζώα. Κάποιος Αθηνογένης από την Καππαδοκία μεγάλωσε μια ελαφίνα και την προστάτευε σαν παιδί του. Ο άγ. Βλάσιος  ζούσε παρέα με λύκους και τσακάλια. Ο όσιος Μάρκος γιάτρεψε το τυφλό κουτάβι μιας ύαινας. Ο επίσκοπος Παρθένιος ευλογούσε τα κοπάδια.  Ο Σεραφείμ του Σαρώφ και ο Θεόδωρος Συκεώτης τάιζαν τις πεινασμένες αρκούδες. Άλλοι  ερημίτες στερούνταν  το ψωμί τους για να το δώσουν σε αγρίμια. Ο άγ. Αρσένιος δεν ανέβηκε ποτέ σε ζώο, για να μην το κουράσει. Κάποιος άλλος ασκητής μάζευε χόρτα και τα μοίραζε σε χορτοφάγα ζώα σαν ελεημοσύνη. Άλλοι θεράπευαν άρρωστα και ετοιμοθάνατα ζώα, οικόσιτα και αγρίμια· ένας αγιορείτης γέρων Θεοφύλακτος γιάτρεψε το σπασμένο πόδι ζαρκαδιού. Ο Γεράσιμος Ιορδανίτης έβγαλε αγκάθι από πόδι λιονταριού. Ο  Παϊσιος τάιζε γάτες, πουλιά,  σαύρες, φίδια κι άλλα ζώα. Το ίδιο και ο όσιος Άτταλος κι ένας όσιος Παύλος που ζούσε σε δάσος της Ρωσίας ... Ακόμη και  ζώα ανάστησαν  οι άγιοι  Γεώργιος,  Μόδεστος,  Μαρτίνος και ο πάπας Ρώμης Σίλβεστρος. Όλοι  οι άνθρωποι του θεού φέρονταν στα ζώα με τον ίδιο σεβασμό και την ίδια αγάπη, που έδειχναν στους συνανθρώπους τους. Αλλά και προσευχές υπέρ των ζώων καθιέρωσαν (ευχές αγ. Μοδέστου και αγ. Μάμα). Η ανιδιοτελής αγάπη προς όλα τα πλάσματα είναι η ορθή λατρεία του θεού. Απαιτείται ιδιαίτερη ευαισθησία και ψυχική καλλιέργεια για να δει ο άνθρωπος το ζώο σαν πλάσμα με ψυχή, αισθήματα και δικαιώματα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ως προστάτη του ζωικού βασιλείου τιμά στις 16 Δεκεμβρίου τον Αγ. Μόδεστο, επίσκοπο Ιερουσαλήμ. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει το δικό της προστάτη των ζώων, τον άγ. Φραγκίσκο της Ασίζης. Η μέρα της μνήμης του, 4 Οκτωβρίου, καθιερώθηκε ως παγκόσμια  ημέρα των ζώων.  Το έθιμο της ευλογίας των ζώων από την Εκκλησία τηρείται σε ορισμένες χριστιανικές κοινότητες. Στις Η.Π.Α., στην «Πρώτη χριστιανική Εκκλησία» του Ρίτσμοντ, γίνεται ειδική λειτουργία για ζώα, στην οποία προσέρχονται με τους ιδιοκτήτες τους. Αν η θρησκεία συνδέσει το ζήτημα της προστασίας των ζώων με το θέμα της ψυχικής σωτηρίας,  θα συμβάλλει στη βελτίωση του χαρακτήρα των ανθρώπων. Η σκληρότητα προς τα ζώα είναι χαρακτηριστικό αγροίκου ανθρώπου, που παραμένει ακόμη -όσον αφορά το χαρακτήρα- στο στάδιο του μεγάλου πιθήκου. Αυτοί που βασανίζουν και σκοτώνουν ζώα είναι κομπλεξικοί και διεστραμμένοι. Με την ίδια ευκολία είναι ικανοί να βλάψουν και τους ανθρώπους. Μπορεί μεν η φύση να είναι σκληρή για τους αδύνατους,  καθήκον όμως του εξελισσόμενου ανθρώπου είναι να  διορθώσει την αδικία. Γι αυτό εξελίχθηκε ο εγκέφαλός του, ώστε να βρει λύσεις και διέξοδο στα αδιέξοδα της ζωής. Να γίνει η ψυχή του κόσμου, ψυχή φιλάνθρωπη, ζωόφιλη προστάτις του φυσικού περιβάλλοντος, ειρηνική και προοδευτική. Όταν ο άνθρωπος εξελιχθεί τόσο, ώστε να γίνει επάξια το θεϊκό στοιχείο της φύσης, τότε  θα αναγνωρίσει ότι κάθε ζώο έχει δικαίωμα στη ζωή και στην ευτυχία.