Ηθική, ψυχή, παράδεισος, κόλαση

Κάθε θρησκεία έχει τον ηθικό της κώδικα με καθήκοντα για τους πιστούς και ποινές για τους παραβάτες. Ωστόσο, θεοί, ήρωες και άγιοι δεν είναι αμέμπτου ηθικής. Ο ηθικός κώδικας υπηρετεί κάποιο σκοπό. Ο Μωσαϊκός Νόμος στόχευε στο να κρατά πειθαρχημένο τον Ιουδαϊκό λαό και να αποσοβεί την αφομοίωσή του με τα γειτονικά έθνη. Ο Ισλαμισμός επιβάλλοντας την τυφλή πίστη πέτυχε την εδαφική του επέκταση. Η Χριστιανική ηθική αποβλέπει στη «σωτηρία της ψυχής». Χαρακτηριστικό της είναι ότι  συγχωρεί τα πάντα σ’ εκείνους που μετανοούν, αλλά καταδικάζει ακόμα και ενάρετους ανθρώπους, αν παρεκκλίνουν λίγο από τα δόγματα. Τα Ελληνικά Μυστήρια απέβλεπαν στην κάθαρση της ψυχής και τη βελτίωση του χαρακτήρα. Για κάθε Έλληνα ηθικό καθήκον ήταν ο σεβασμός στους  θεούς, την οικογένεια, την πατρίδα και τους ξένους. Οι Δρυίδες που θεωρούνταν οι δικαιότεροι άνθρωποι αποσκοπούσαν στην απόκτηση σοφίας. Οι Ινδιάνοι Χόπι απέφευγαν το ψέμα, την κλοπή και το φόνο. Ο Κομφούκιος δίδασκε ότι κάθε ηθική παρεκτροπή απειλεί την αρμονία του κόσμου. Ο Σιντοϊσμός δίνει έμφαση στην ενάρετη ζωή. Ο Βουδισμός υπαγορεύει  αγάπη προς όλα τα όντα, εγκράτεια, και υπομονή.  Ο Ζωροαστρισμός προτρέπει σε καλές σκέψεις, καλά λόγια και καλές πράξεις.  Ο  Ινδουισμός με τις κλειστές κάστες και την πίστη στον παγκόσμιο νόμο (ντάρμα) αποβλέπει σε μια καλύτερη μετενσάρκωση. Οι θρησκείες γενικά με τους ηθικούς περιορισμούς που επιβάλλουν επιδιώκουν τη χειραγώγηση των πιστών. Κοινό στοιχείο των θρησκειών είναι η πίστη στην ύπαρξη ψυχής.  Οι ΄Ελληνες θεωρούσαν την ψυχή  είδωλο και σκιά του ανθρώπου (Όμηρος). Οι ενάρετες ψυχές απολάμβαναν μεταθανάτια ευτυχία στα Ηλύσια Πεδία και τις Νήσους των Μακάρων, ενώ οι αμαρτωλές τιμωρούνταν στα Τάρταρα.  Κάθε Άνοιξη γινόταν στην Αθήνα τελετή για τις ψυχές των νεκρών, οι Χύτροι και οι Χόες.  Έβραζαν στάρι, κριθάρι και άλλους σπόρους και παρασκεύαζαν κάτι αντίστοιχο με  τα  κόλλυβα που φτιάχνουν οι χριστιανοί στα μνημόσυνα. Λέγεται ότι το έθιμο των Χύτρων ξεκίνησε μετά τον Κατακλυσμό· όσοι γλύτωσαν από τον πνιγμό έβαλαν χύτρες στη φωτιά και θυσίασαν στο χθόνιο Ερμή υπέρ των νεκρών (Σχόλια στον Αριστοφάνη, 218β.1). Τους Έλληνες φιλοσόφους απασχόλησαν θέματα σχετικά με την ψυχή. Σύμφωνα με τον Παρμενίδη, η ψυχή έχει ουράνια προέλευση. Κατά τον Εμπεδοκλή, είναι  συνδυασμός των τεσσάρων στοιχείων (πυρ, ύδωρ, αήρ, γη). Κατά τον Ηράκλειτο,  είναι από πυρ και, όταν μετατραπεί σε νερό, πεθαίνει. Κατά τον Πλάτωνα, οι ψυχές προϋπάρχουν στον κόσμο των ιδεών και ανακαλούν στη μνήμη τους όσα έμαθαν εκεί (Φαίδων). Η ψυχή έχει 3 έδρες: το κεφάλι, όπου δημιουργεί τη νόηση, το στήθος, όπου παράγει τα συναισθήματα και την κοιλιά που προκαλεί τις επιθυμίες (Φαίδρος). Προορισμός της είναι η ένωση  με την ψυχή του κόσμου (Πλωτίνος, Νεοπλατωνικοί).  Σύμφωνα με την Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών, η  ψυχή του νεκρού ζυγίζεται με αντίβαρο ένα φτερό (ψυχοστασία).  Αν είναι ενάρετη, την παραλαμβάνει ο Όσιρις. Αν την βαραίνουν αμαρτίες, καταβροχθίζεται από τον θεό κροκόδειλο- ιπποπόταμο Αμμίτ. Η αθανασία εξασφαλίζεται με τη μουμιοποίηση. Ο φαραώ έλεγαν ότι είχε 2 ψυχές. Η μια από αυτές γινόταν άστρο. Και οι  Ταοϊστές πιστεύουν σε δύο ψυχές. Η κατώτερη ψυχή (πο) επιστρέφει στη γη και η ανώτερη (χουν) ενώνεται με την ψυχή του κόσμου (κι). Ο βίαιος θάνατος κρατά τις ψυχές στη γη μέχρι να εκδικηθούν το φονιά. Η ιδέα ότι εκδικούνται οι ψυχές υπήρχε και στους λαούς της Μεσοποταμίας. Οι Σιντοϊστές πιστεύουν ότι η ενάρετη ψυχή ενώνεται με τους προγόνους και τα κάμι (θεούς) μέσα στην αρμονική δύναμη που περικλείει το παν (μουσούμπι). Η Καμπάλα διακρίνει την ψυχή σε νέφες (σωματικές λειτουργίες), ρούαχ (ηθική) και νεσαμάχ (νόηση). Ο χριστιανισμός διδάσκει ότι οι ψυχές δημιουργούνται την ώρα της σύλληψης. Μετά το θάνατο βρίσκονται σε νάρκωση, γι αυτό ονομάζει το θάνατο κοίμηση και τα νεκροταφεία  κοιμητήρια. Θα αναστηθούν και θα ενωθούν με τα σώματα στα οποία ανήκουν, όταν έλθει η μέρα της Κρίσεως. Ωστόσο υπάρχουν δοξασίες για προσωρινή κρίση των ψυχών και κατάταξή τους σε χώρους αντίστοιχους με τον παράδεισο και την κόλαση, όπου προγεύονται  τις ανταμοιβές των έργων τους, μέχρι να σημάνει το τέλος του κόσμου και να έρθει ο μεγάλος κριτής που θ’ αποφασίσει για την τύχη τους. Κάτι ανάλογο πιστεύουν οι μουσουλμάνοι, δηλ. πως όταν θάβεται το σώμα, η ψυχή ανακρίνεται από αγγέλους και μετά περιμένει την τελική κρίση… Κάθε θρησκεία έχει τον παράδεισο και την κόλασή της. Στον παράδεισο των Αρχαίων Ελλήνων, τα Ηλύσια πεδία, η πηγή της Λήθης αναβλύζει νέκταρ λησμονιάς (Οδύσσεια,δ,556). Ψυχές ηρώων παίζουν ζάρια και μουσική κάτω από μυρτιές, συμμετέχουν σε αγώνες ή κάνουν ιππασία. Οι αμαρτωλοί τιμωρούνται στα Τάρταρα,όπου κατά τον Ησίοδο, ένα χάλκινο αμόνι φτάνει μετά από 9 μερόνυκτα.  Σπηλιές στο Ταίναρο  ή τον Αχέροντα και αλλού θεωρούνταν είσοδοι του Άδη. Για τους Σιντοϊστές αθανασία της ψυχής είναι η ένωση  της με τους προγόνους και  τους θεούς. Οι ενάρετοι κατοικούν στην «άμωμη χώρα» του Αμιτάβα Βούδα.  Οι κακοί καταλήγουν στον  σκοτεινό και επικίνδυνο κόσμο των νεκρών. Οι Βουδιστές επιδιώκουν τη Νιρβάνα (φώτιση και λύτρωση) που εξασφαλίζεται με την  εξάλειψη της επιθυμίας. Οι ψυχές που βαρύνονται από το κάρμα μπλέκονται στον κύκλο των μετενσαρκώσεων. Στη θρησκεία των Σιχ (ισλαμο-ινδουισμός) παράδεισος δεν υπάρχει, αλλά  συντονισμός του ανθρώπου με το θεό. Αντίστοιχος με την Κόλαση είναι ο πόνος που προκαλεί το εγώ. Το πνεύμα του ανθρώπου επανέρχεται στη ζωή μέχρι να εξατμιστεί και να ενωθεί με το σύμπαν. Στο Σκανδιναβικό  παράδεισο  Βαλχάλλα, παλάτι του Οντίν, οι Βαλκυρίες φέρνουν τους ήρωες  πολεμιστές, που θα μετάσχουν στον τελικό πόλεμο. Οι υπόλοιποι  νεκροί πάνε στον Κάτω κόσμο. Στο Ζωροαστρικό παράδεισο, ουράνιο φωτεινό τόπο, ο Σωτήρας θα οδηγήσει τους ενάρετους. Οι αμαρτωλοί θα κολαστούν μόνο επί 3 μέρες. Μετά την Ιουδαϊκή καταστροφή του 70 μ.Χ., η ανάγκη εκδίκησης δημιούργησε την Κόλαση, τη Γη του Ενώμ (Γέενα, στην Καινή Διαθήκη), όπου οι κακοί θα βασανίζονται επί ένα χρόνο. Όμως η τιμωρία του Φαραώ και του Χίτλερ θα είναι αιώνια. Για επιβράβευση των μαρτύρων επινοήθηκε η Γη της Εδέμ. Η Γη του Ενώμ ήταν υπαρκτός χώρος, όπου αρχικά γίνονταν ανθρωποθυσίες στον Μολώχ και κατόπιν έγινε σκουπιδότοπος, όπου καίγονταν πτώματα εγκληματιών. Ο Χριστιανικός παράδεισος και η κόλαση είναι ουράνιοι τόποι αιώνιας επιβράβευσης ή τιμωρίας. Οι Ρωμαιοκαθολικοί προσθέτουν το Καθαρτήριο που θα καθαρίσει με φωτιά τους αμαρτωλούς μετά από διάστημα ανάλογο προς τη βαρύτητα των αμαρτιών τους.  Στον Ισλαμικό παράδεισο υπάρχουν για τους πιστούς παρθένες (ουρί),  χρυσοί θρόνοι και όλες οι υλικές απολαύσεις.  Οι άπιστοι βασανίζονται αιώνια σε μια πύρινη Κόλαση. Οι Ινδιάνοι Χόπι  γνωρίζουν ότι ουράνιος παράδεισος δεν υπάρχει, αλλά μπορεί να γίνει η γη παράδεισος, όταν οι άνθρωποι επιστρέψουν στο φυσικό νόμο.