Από ασήμαντο πρόσωπο των ευαγγελίων… «Θεοτόκος»

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη της μορφής της μητέρας του Ιησού από άβουλη και ασήμαντη γυναίκα της Ναζαρέτ, όπως την σκιαγραφούν  τα ευαγγέλια, σε κυρίαρχη μορφή της χριστιανικής λατρείας. Οι ευαγγελιστές, μη εξαιρουμένου του Λουκά, που λέγεται πως είχε τόση οικειότητα μαζί της, ώστε να του επιτρέψει να ζωγραφίσει το πορτραίτο της, παρουσιάζουν τη Μαριάμ σαν απλοϊκή γυναίκα που η μόνη δυναμική συμμετοχή της στα γεγονότα ήταν η παρέμβασή της στο «γάμο της Κανά» με υλικά κίνητρα (να μη δυσαρεστηθούν οι συνδαιτυμόνες από την έλλειψη κρασιού). Άλλες πληροφορίες των ευαγγελίων επιτρέπουν να συμπεράνουμε ότι αρχικά αμφέβαλλε για τα θεϊκά προσόντα του γιου της, παρά τις ενδείξεις της θείας προέλευσής του (αγγελικές προφητείες, προσκύνηση μάγων κ.λπ.) Αυτό ερμηνεύει την ψυχρή συμπεριφορά του Ιησού προς αυτήν («τι εμοί και σοι, γύναι;…») και το ότι την κρατούσε σε απόσταση, αντί να είναι η βασικότερη συνεργάτης και φανατικότερη ακόλουθός του. Το συμπέρασμα  ενισχύει η απάντηση του Ιησού: «μητέρα για μένα είναι οι πιστοί μου ακόλουθοι», όταν κάποτε τον ειδοποίησαν οι μαθητές του ότι η μητέρα και τ’ αδέλφια του τον αναζητούν. Η δυσαρέσκεια του Ιησού για τη δυσπιστία της μητέρας του όσον αφορά την αποστολή του εκφράζεται και στην περίπτωση που τον αναζητούσε, όταν εκείνος, δωδεκαετής, καθυστέρησε στο Ναό και δεν  ακολούθησε τους γονείς του στο δρόμο της επιστροφής. Ενδεικτική της αρχικής ασημαντότητας της Μαριάμ είναι η απουσία πληροφοριών γι αυτήν από τις επιστολές του Παύλου, που είναι αρχαιότερες των ευαγγελίων, αφού γράφτηκαν μεταξύ 49-60 μ.Χ., ενώ το αρχαιότερο ευαγγέλιο χρονολογείται μετά την καταστροφή των Ιεροσολύμων από τον Τίτο (70 μ.Χ.). Ο Παύλος αναφέρει αόριστα ότι ο Ιησούς γεννήθηκε «εκ γυναικός» (Γαλάτ. Δ΄4) που γονιμοποιήθηκε «εκ σπέρματος Δαβίδ» (Ρωμ. Α΄3). Όταν λέει ο Παύλος γυναίκα εννοεί παντρεμένη («μεμέρισται η γυνή και η παρθένος…», Κορινθ. Α΄, Ζ΄ 34). Ο Παύλος εμφανίζει σαν προφητεία τον ψαλμικό στίχο «εγώ σήμερον γεγένηκά σε…» (Ψαλμ. 2^ος), για να διδάξει ότι ο Ιησούς ήταν ένα είδος θεού («εν μορφή θεού υπάρχων») που πήρε σχήμα ανθρώπου και ο θεός τον «υπερύψωσε», τον ανάστησε και τον έκανε γιο του (Φιλιπ. Β΄5-11). Αυτήν την άποψη εκφράζει και ο Πέτρος («τούτον τον Ιησούν ανέστησεν ο θεός … και κύριον και χριστόν εποίησεν», Πραξ. Β΄31-36).  Στο πρώτο χρονολογικά ευαγγέλιο (Κατά Μάρκον), που σύμφωνα με τον Ειρηναίο, επίσκοπο Λυών, γράφτηκε καθ’ υπαγόρευση του Πέτρου,  ο Ιησούς έγινε θεός κατά τη βάπτισή του, με την κάθοδο του πνεύματος και τη βεβαίωση του θεού ότι είναι γιος του (Α΄9-11).  Τον τίτλο  "υιός του θεού"  παίρνει ο Ιησούς κατά τη Βάπτιση και στο Κατά Λουκάν (α΄31-35 και γ΄22). Το Κατά Ιωάννη ευαγγέλιο δεν λέει τίποτε για την παρθενική σύλληψη του Ιησού, ενώ το Κατά Ματθαίον υποστηρίζει με παραποιημένες προφητείες ότι ο Ιησούς γεννήθηκε από παρθένα, αλλά αγνοεί τον «Ευαγγελισμό» και αφήνει υπονοούμενα ότι μετά τον τοκετό η Μαριάμ και ο Ιωσήφ είχαν συζυγικές σχέσεις: «ουκ εγίνωσκεν αυτήν έως ου έτεκεν τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον» (Α΄25). Τα ευαγγέλια δεν διευκρινίζουν, αν τα αδέλφια του Ιησού ήταν ετεροθαλή (Μαρκ. Στ΄1-3, Ματθ. ΙΒ΄ 48-49). Το «πρωτοευαγγέλιο του Ιακώβου» (2^ος-3^ος αιώνας μ.Χ.)  που υποστηρίζει την αειπαρθενία της Μαριάμ, θεωρείται «αντικανονικό», δηλαδή πλαστό. Από τα μέσα του 2^ου αιώνα το άστρο της Μαριάμ ανεβαίνει όλο και ψηλότερα. Προβάλλεται ως πρότυπο γυναίκας,  αντίθετο της Εύας, τονίζεται η σημασία της για τη σωτηρία των ανθρώπων, η αειπαρθενία της  (ΣΤ΄Οικ. Σύνοδος) και η σχέση της με το Θεό ως συζύγου και μητέρας. Η χριστιανική τριάδα αποκτά 4^ο μέλος,  τη Θεοτόκο (Γ΄Οικ. Σύνοδος, 431 μ.Χ.), που είναι "μετά θεόν η θεός, τα δευτερεία της τριάδος η έχουσα...". Ακολούθως ορίστηκαν ημερομηνίες εορτασμού της Κοίμησης (5^ος αιώνας), του Ευαγγελισμού (6^ος αι.) και της Γέννησης της Θεοτόκου (7^ος αι.). Ο πρώτος ναός που κτίστηκε προς τιμήν της ήταν στη Γεθσημανή από τον αυτοκράτορα Μαρκιανό (450-457). Τον ίδιο αιώνα γράφτηκε και ο πρώτος Βίος της. Στη σύγχρονη εποχή η λατρεία της Θεοτόκου έχει επισκιάσει τη λατρεία του ίδιου του Θεού, γεγονός που αξίζει να γίνει αντικείμενο θεολογικής-κοινωνιολογικής και ψυχολογικής μελέτης.

Μιχαίας

Στην Ιερουσαλήμ, γύρω στο 748-696 π.Χ., ζούσε ο προφήτης Μιχαίας που η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 14 Αυγούστου. Το όνομά του σημαίνει περίπου: «ποιος είναι όμοιος με τον Γιαχβέ;». Τόπος γέννησής του η κωμόπολη Μωρέσεθ, νοτιοδυτικά της Ιερουσαλήμ. Οι προφητείες του αφορούν την καταστροφή της Σαμάρειας, την αιχμαλωσία των κατοίκων της Ιερουσαλήμ και τον ερχομό του Μεσσία. Ο Μιχαίας οραματίστηκε τον Γιαχβέ να βγαίνει από το ουράνιο παλάτι του θυμωμένος και να κατεβαίνει στις  βουνοκορφές προκαλώντας σεισμό. Οι κοιλάδες στο πέρασμά του έλιωναν σαν κερί κι αυτός καλούσε βουνά, φαράγγια και τα θεμέλια της γης να δικάσουν το λαό του, ο οποίος τον εγκατέλειψε. Το ερώτημα του Γιαχβέ: «λαέ μου, τί σου έκανα ἢ σε τί σε λύπησα ἢ σε τί σε ενόχλησα;(Μιχ.,στ΄3), έβαλαν οι χριστιανοί στο στόμα του Ιησού, όταν πήγαινε να σταυρωθεί. Όμως ο θεός του Μιχαία διψούσε για εκδίκηση: «κι εγώ θ’ αρχίσω να σε κτυπώ, θα σε εξαφανίσω, για τις αμαρτίες σου» (στ΄13). Θα κατέστρεφε τις πόλεις  και θα τους έστελνε αιχμάλωτους στη Βαβυλώνα. Κι αφού ξεθύμαινε την οργή του, θα τους δεχόταν πάλι πίσω (δ΄1-6) και θα έφτιαχνε ισχυρό έθνος με βασιλιά τον ίδιο και έδρα τη Σιών που θα διαρκούσε αιώνια (δ΄7). Όλες τις αμαρτίες τους τότε θα τις ρίξει στη θάλασσα.(ζ΄19) [θυμίζει το απόφθεγμα του  Ευριπίδη που λέει στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις»: «η θάλασσα ξεπλένει όλα τ’ ανθρώπινα κακά»]. Η Σιών με σιδερένια κέρατα και χάλκινες οπλές θα λιώσει τα έθνη (δ΄13). Θα είναι σαν λιοντάρι ανάμεσα σε πρόβατα που κανείς δεν μπορεί να τα γλυτώσει (ε΄7).  Η  εκδίκηση του θεού (ε΄8-14)θα πλήξει και τα έθνη. Οι Ασσύριοι θα υποταχθούν από 7 ποιμένες και 8 «δήγματα ανθρώπων» (ε΄4) [δήγματα= δαγκωνιές, πιθανόν εννοεί πλήγματα, πολεμικές επιχειρήσεις. Οι σημίτες βασιλείς είχαν τον τίτλο του ποιμένα. Τον ίδιο τίτλο είχαν και 10 αρχαίοι βασιλείς του ασσυριακού κράτους, που ήταν βασίλειο της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη και το κατέλυσαν οι Βαβυλώνιοι τον 7^ο αι. π.Χ.].  «Τις έσχατες ημέρες η Σιών θα υψωθεί πάνω από τις κορφές των βουνών και θα σπεύσουν εκεί όλα τα έθνη, γιατί από εκεί θα βγει νόμος και από την Ιερουσαλήμ λόγος θεού και θα δικάσει τους λαούς. Θα κάνουν τα σπαθιά τους άροτρα και τα δόρατά τους δρεπάνια και θα ξεμάθουν πια να πολεμούν. Θ’ αναπαύεται καθένας κάτω από το αμπέλι και τη συκιά του χωρίς  φόβο, διότι αυτά είπε το στόμα του Κυρίου παντοκράτορος». [Αυτό το αντιπολεμικό, αλλά ρατσιστικό όραμα επαναλαμβάνεται από όλους τους προφήτες, ιδιαίτερα τον Ησαΐα. Για τους χριστιανούς συμβολίζει τη βασιλεία του θεού στη γη (Αποκάλυψη, κα΄-κβ΄).] Άλλο ένα χωρίο του Μιχαία που οι χριστιανοί έβαλαν στο στόμα του Ιησού είναι: «ο υιός ατιμάζει τον πατέρα, η κόρη θα επαναστατήσει κατά της μητέρας της, η νύφη κατά της πεθεράς της, όλοι οι οικείοι του άνδρα θα είναι εχθροί του» (ζ΄6) [«ήλθα για να διχάσω τον  άνθρωπο κατά του πατρός του και τη θυγατέρα κατά της μητρός της και τη νύφη κατά της πεθεράς της. Και εχθροί του ανθρώπου θα είναι οι οικείοι του» (Ματθ., ι΄35-36)]. Ο Ματθαίος (β΄6) θεωρεί προφητεία περί του Ιησού την πρόβλεψη του Μιχαία περί παγκόσμιας κυριαρχίας των Εβραίων με ηγέτη τον Μεσσία από τη Βηθλεέμ: «Και συ, Βηθλεέμ, ο οίκος του Εφραθά, δεν έχεις ούτε χίλιους κατοίκους Ιουδαίους. Από σένα θα βγει άρχοντας του Ισραήλ προαιώνιος (ε΄1) «και θα ποιμάνει ο κύριος με δύναμη το ποίμνιό του»(ε΄3). Όμως η προφητεία αναφέρεται σε στρατιωτικό ηγέτη από τη γενιά του Εφραθά Ο Εφραθά στην Παλαιά Διαθήκη, Α Παραλειπ. 2,51, 2,54, 4,4, είναι απόγονος του Χάλεβ, ενός από τους 12 κατασκόπους που έστειλε ο Μωυσής στη Χαναάν. Ο Μεσσίας που προφήτευσε ο Μιχαίας θα νικούσε τους Ασσυρίους με το σπαθί του  (ε΄:5-6) και θα εγκαινίαζε μια εποχή μεγαλείου χωρίς τέλος για το Ισραήλ.

Ηλιολατρικά στοιχεία στο χριστιανικό μύθο

Είναι άγνωστο πότε γεννήθηκε και πότε πέθανε ο θεοποιηθείς Εβραίος Ιησούς. Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη η συγγενής της μητέρας του, η Ελισσάβετ, έμεινε έγκυος το μήνα Ταμμούζ (Ιούνιο-Ιούλιο) και η Μαριάμ έξι μήνες μετά (το μήνα Τεμπέθ, Δεκέμβριο- Ιανουάριο), άρα η γέννηση του Ιησού έπρεπε να γιορτάζεται Σεπτέμβριο- Οκτώβριο (μήνας Τισρί), όμως ο  πάπας Ιούλιος Α΄ για να επισκιάσει τις ηλιακές γιορτές Σατουρνάλια και Μπρουμάλια, όρισε το 335 μ.Χ. να γιορτάζεται η γέννηση του Ιησού στις 25 Δεκεμβρίου. Ο Ιησούς, σαν ηλιακός θεός, φόρεσε ηλιακό φωτοστέφανο, υμνήθηκε ως νοητός ήλιος και του αφιερώθηκε η "dies solis" (Ημέρα του Ήλιου), [γερμ. Sonntag, αγγλ. Sunday. Στις λατινογενείς γλώσσες επικράτησε ο όρος της Αποκάλυψης του Ιωάννη (Α΄10): Κυριακή (Ημέρα του Κυρίου), γαλλ. Dimanche, ιταλ. Domenica]. Ο ηλιολάτρης αυτοκράτορας Κωνσταντίνος έκανε το χριστιανισμό θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 4^ο αιώνα.  Την ηλιολατρική προέλευση του χριστιανικού μύθου φανερώνει το αφήγημα της Μεταμόρφωσης στο Θαβώρ και της Ανάληψης μετά την ανάσταση. Η Μεταμόρφωση, το πιο σημαντικό γεγονός μετά την Ανάσταση,  αναφέρεται με ασάφεια στα ευαγγέλια (Ματθ. ΙΖ΄και  Μάρκ. θ, 2-13): «Μετά από έξι μέρες πήρε ο Χριστός τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη σε  όρος υψηλό…». Στο "κατά Λουκάν" το γεγονός συνέβη «μετά από 8 μέρες». Ο Ιωάννης, αν και αυτόπτης, το παραλείπει. Απουσιάζει το όνομα του «όρους». Ο Ματθαίος το ονομάζει «υψηλόν», ενώ το Θαβώρ, στο οποίο η Παράδοση τοποθετεί τη Μεταμόρφωση δεν ξεπερνά τα 600 μέτρα (ένα όρος είναι τουλάχιστον 800 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας). Ο Πέτρος στη Β΄ επιστολή του (Α΄18) το αποκαλεί «όρος άγιον». Όσο για τη χρονική στιγμή που συνέβη το θαύμα, υποδηλώνει μεσημέρι η αναφορά  ότι οι μαθητές κοιμούνταν κουρασμένοι από την πεζοπορία. Ξυπνώντας είδαν το Χριστό στην κορυφή να λάμπει κάτω από τον ήλιο και να συζητά με το Μωυσή και τον Ηλία (άγνωστο πώς κατάλαβαν ότι ήταν αυτοί. Ίσως ήταν απεσταλμένοι από το στρατόπεδο των ζηλωτών και συζητούσαν για την επικείμενη είσοδο στα Ιεροσόλυμα). Μετά το όραμα  «ρώτησαν τον Ιησού οι μαθητές του: -Γιατί οι γραμματείς λέγουν ότι πριν από το Μεσσία πρέπει να έλθει ο Ηλίας; Και ο Ιησούς απάντησε: -Ο Ηλίας θα έλθει πρώτα και θα αποκαταστήσει τις σχέσεις (ανθρώπων - θεού). Σας διαβεβαιώνω ότι ο Ηλίας ήλθε, αλλά δεν τον κατάλαβαν και του έκαναν ό,τι θέλησαν….Και οι μαθητές κατάλαβαν ότι τους έλεγε για τον Ιωάννη το Βαπτιστή, ότι αυτός ήταν ο Ηλίας» (Ματθ., ιζ΄10-13). Το χωρίο φανερώνει  πίστη στη μετενσάρκωση και ματαιώνει την προφητεία έλευσης του Ηλία την εποχή του Αντιχρίστου, αφού ήδη, όπως βεβαίωσε ο Χριστός- ήλθε ως Βαπτιστής Ιωάννης και σκοτώθηκε από τον «αντίχριστο» Ηρώδη. Η Ανάληψη του Χριστού, όπως την αφηγείται ο «Λουκάς», συνέβη 40 μέρες μετά την Ανάσταση, στη Βηθανία, χωριό του Λαζάρου, 3 χιλιόμετρα από τα Ιεροσόλυμα: «Εξήγαγε δε αυτούς έξω έως εις Βηθανίαν και…  εγένετο εν τω ευλογείν αυτόν αυτούς διέστη απ’ αυτών και ανεφέρετο εις τον ουρανόν» (Λουκά, κδ΄50-52). Είναι δυνατόν να μην υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες που θα  ξεσήκωναν τον κόσμο να τρέξει να δει το παράδοξο, έναν άνθρωπο να πετά σαν πουλί και να χάνεται στα σύννεφα; Το κατά Μάρκον ευαγγέλιο (ιστ΄19) αφιερώνει μόνο μια σειρά («ο μεν ουν κύριος μετά το λαλήσαι αυτοίς ανελήφθη εις τον ουρανόν και εκάθισεν εκ δεξιών του θεού»), που θεωρείται μεταγενέστερη προσθήκη. Οι Πράξεις των Αποστόλων (κεφ. 1, στ.2, 9-12) αναφέρουν ότι ο Ιησούς ανελήφθη στο όρος των Ελαιών, κοντά στα Ιεροσόλυμα (όχι στη Βηθανία). Ένα σύννεφο τον ανύψωσε, ενώ μιλούσε στους μαθητές του και τον πήρε μπροστά στα μάτια τους. Και καθώς τον έβλεπαν να ανεβαίνει, παρουσιάστηκαν δύο άντρες με ρούχα λευκά και τους είπαν «άντρες Γαλιλαίοι, τι στέκεστε βλέποντας στον ουρανό; Αυτός ο Ιησούς που ανελήφθη στον ουρανό όντας ανάμεσά σας, με τον ίδιο τρόπο θα έρθει ξανά». Ο Ιησούς στο Συνέδριο των Ιουδαίων ρωτήθηκε από τον αρχιερέα, αν είναι ο μεσσίας: «συ ει ο Χριστός;» κι απάντησε κατηγορηματικά: «εγώ ειμί και όψεσθε τον υιόν του ανθρώπου εκ δεξιών καθήμενον της δυνάμεως και ερχόμενον επί των νεφελών του ουρανού» (Μαρκ. ιδ΄61- 63). Έπρεπε λοιπόν  οι παρευρισκόμενοι στο συνέδριο να τον δουν να επανέρχεται μετά τη σταύρωση πάνω στα σύννεφα θριαμβευτής, για να τιμωρήσει εκείνους  που αντιστάθηκαν στο κήρυγμά του και να ιδρύσει μια μεσσιανική παγκόσμια αυτοκρατορία. Όμως η προφητεία απέτυχε κι επινοήθηκε η Ανάληψη για να δικαιολογηθεί η αποτυχία. Όπως συμβαίνει με όλα τα θαύματα, την Ανάληψη είδαν μόνο αυτοί που την διηγήθηκαν. Η ιδέα ότι ο Ιησούς ανελήφθη για να φτάσει στο θρόνο του θεού, έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα, παρακίνησε έναν άγγλο κωμικό να υπολογίσει, πόσο απέχει ο Ιησούς από τη Γη, αν είχε το 33 μ.Χ. αναληφθεί με ταχύτητα μπάλας κανονιού  χωρίς να τρακάρει με κάποιον κομήτη.  Οι προφήτες των αποτυχημένων προφητειών δεν το βάζουν κάτω. Για κάθε λάθος υπάρχει και μια ευλογοφανής δικαιολογία, π.χ. ότι οι αποτυχημένες προβλέψεις πραγματοποιήθηκαν σε πνευματικό επίπεδο κι έγιναν αντιληπτές από λίγους εκλεκτούς … Ότι η βασιλεία του Χριστού στη γη πραγματοποιήθηκε με την ίδρυση της αυτοκρατορίας του Μ. Κωνσταντίνου… Ότι ο Χριστός βασιλεύει αλληγορικά στις καρδιές των πιστών του ….  κ.λπ. Με την πνευματικοποίηση οι απόστολοι δικαιολόγησαν την απουσία του Ιησού. Αν μπορούσαν να τον εμφανίζουν ζωντανό σε κάθε αμφισβητία, αυτό θα ήταν το μόνο αποδεικτικό στοιχείο της Ανάστασης. Τον μετέτρεψαν λοιπόν σε πνεύμα και τον ανέβασαν στον ουρανό. Εκεί τον άφησαν να κάθεται εκ δεξιών του πατρός μέχρι τη στιγμή που θ’ αποφασίσει να επιστρέψει, έχοντας αναπληρωτή του στη γη το άγιο πνεύμα, που διαθέτει τη βολική ιδιότητα να δρα απαρατήρητο. Αυτό τους έδωσε ένα πειστικό επιχείρημα για να συνεχίσουν και οι ίδιοι να πιστεύουν και να προσηλυτίζουν κόσμο στην ιουδαϊκή αίρεση των Ναζωραίων, όπως λέγονταν αρχικά ο χριστιανισμός.

Γιατί αγιοποιήθηκε ο Ιουστινιανός Β΄;

Ο Ιουστινιανός Β΄, ο Ρινότμητος ήταν γιος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Δ΄ Πωγωνάτου. Ανέβηκε στο θρόνο το 685, ως 5^ος αυτοκράτορας της δυναστείας που ίδρυσε ο αρμενικής καταγωγής Ηράκλειος. Τι άξιο αγιοποίησης έκανε άραγε, ώστε η Εκκλησία να τιμά τη μνήμη του στις 2 Αυγούστου; Η σκληρή φορολογία που επέβαλε με αδίστακτους φοροεισπράκτορες  προκάλεσε εξέγερση. Οι επαναστάτες ανέβασαν στο θρόνο τον αξιωματικό Λεόντιο (695), που έκοψε τη μύτη του Ιουστινιανού και τον εξόρισε. Έτσι πλήρωσε τις αμαρτίες του παππού του Κώνστα Β΄(630-668) που έκοψε τη μύτη του θείου του Ηρακλεωνά και τη γλώσσα της Μαρτίνας, μητέρας του Ηρακλεωνά και τους πήρε το θρόνο. Πλήρωσε και το έγκλημα του πατέρα του Κωνσταντίνου Δ΄(652-685) που έκοψε τις μύτες των 2 μικρότερων αδελφών του. Ο Ιουστινιανός Β΄ για να ξαναπάρει το θρόνο συμμάχησε με τους εχθρούς, Βουλγάρους και Χαζάρους Τούρκους. Όταν πέτυχε το σκοπό του (το 705), ακρωτηρίασε και θανάτωσε εκατοντάδες αντιφρονούντες κι έκανε καίσαρα στο παλάτι ένα Χάζαρο Τούρκο.  Ενδεικτική της διανοητικής του κατάστασης είναι η αντίδρασή του, όταν έμαθε για την καταστροφή του βυζαντινού στόλου στη Μαύρη θάλασσα και τον πνιγμό 70.000 ανδρών (το 711). Αντί να θρηνήσει για τη συμφορά, ξέσπασε σε ακράτητα γέλια! Όμως γιατί τον αγιοποίησε η εκκλησία; Επειδή συγκάλεσε μια ασήμαντη Οικουμενική σύνοδο, την «Πενθέκτη» (691), που επικύρωσε τις αποφάσεις των προηγουμένων συνόδων και ψήφισε 102 κανόνες,  που απαγορεύουν: να είναι οι επίσκοποι δίγαμοι (Γ΄), να παντρεύονται οι ιερείς μετά τη χειροτονία (ΣΤ΄), να κοιμάται σε αντρικό μοναστήρι γυναίκα και σε γυναικείο άνδρας (ΜΖ΄), να παίζουν ζάρια κληρικοί ή λαϊκοί (Ν΄), να παρακολουθούν θέατρο ή χορούς (ΝΑ΄), να νηστεύουν Σαββάτο και Κυριακή (ΝΕ΄), να ζωγραφίζουν σταυρούς στο πάτωμα (ΟΓ΄) …και άλλα παρόμοια θέματα που απασχολούσαν τον αυτοκράτορα και τους κόλακές του, τη στιγμή που το Ισλάμ (πρωτοεμφανίστηκε επί Ηρακλείου) και οι Τούρκοι διείσδυαν απειλητικά στην αυτοκρατορία και δυνάμωναν επικίνδυνα!