Μεταφορές και αλληγορίες - Φίλων

Πολλοί αποφεύγουν τη μεταφορική ερμηνεία των ιερών κειμένων από φόβο, μήπως θεωρηθούν αιρετικοί. Ο συγγραφέας Νταν Μπράουν γράφει στον "Κώδικα Ντα Βίντσι": "...Τα προβλήματα δημιουργούνται, όταν αρχίζουμε να πιστεύουμε κυριολεκτικά στις μεταφορές που εμείς οι ίδιοι δημιουργήσαμε.... Η Βίβλος αποτελεί τη βασική κατευθυντήρια γραμμή στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, όπως ακριβώς το Κοράνι, η Τορά και ο Κανόνας Παλί.... Εκείνοι που καταλαβαίνουν πραγματικά το ουσιαστικό νόημα των θρησκειών τους γνωρίζουν ότι οι θρησκευτικές ιστορίες είναι απλές μεταφορές... Η θρησκευτική αλληγορία έγινε μέρος του ιστού της πραγματικότητας….». Για παράδειγμα, η λέξη Θεός εκφράζει τον πόθο του ανθρώπου να ξεφύγει από τα στενά πλαίσια των δυνατοτήτων του και να εξηγήσει τα πάντα.  Διάβολος είναι η αιτιολόγηση της ύπαρξης του «κακού» στον κόσμο. Η Αμαρτία προκύπτει  από την ενοχή που αισθάνεται ο άνθρωπος για την επικράτηση του κακού. Το Βάπτισμα υποδηλώνει την πρωταρχική σημασία του νερού για τη  ζωή. Η προσμονή ενός Σωτήρα φανερώνει τον πόθο λύτρωσης από τη φθορά. Το μυστήριο της Θείας Μετάληψης εκφράζει την ελπίδα για απόκτηση  αθανασίας. Η Θεϊκή Μητέρα ενσαρκώνει τη λαχτάρα για ανιδιοτελή αγάπη και μητρική παρηγοριά στα βάσανα. Ο Παράδεισος τη νοσταλγία της πρωτόγονης αθωότητας και άμεσης επαφής με τη Φύση. Η Κρίση και Ανταπόδοση την επιθυμία για απονομή δικαιοσύνης και ισότητας… Πίσω από τέτοιους συμβολισμούς  η ανθρωπότητα έχει κρύψει  τη λαχτάρα της για μια ζωή καλύτερη και ανώτερη.

Φίλων, ο εφευρέτης της αλληγορικής ερμηνείας της Βίβλου

Ιδρυτής της  χριστιανικής  φιλοσοφίας είναι ο  Ιουδαίος Φίλων ο Αλεξανδρινός (20 π.Χ –50 μ.Χ), ευρετής της αλληγορικής ερμηνείας της Βίβλου, οπαδός του Πλάτωνα και σύγχρονος του Παύλου και του Ιησού. Με την αλληγορική ερμηνεία έδωσε φιλοσοφική αξία στους μύθους της Π. Διαθήκης. Η Γραφή λέει πως ο κόσμος έγινε σε 6 μέρες, αλλά ο Φίλων εξηγεί πως το 6 δεν σημαίνει χρόνο, αλλά τελειότητα και ότι «ουκ εν χρόνω γέγονε κόσμος, αλλά δια κόσμου συνέστη χρόνος» (Νόμων ιερών αλληγορίας, Α΄2).  Ο «Λόγος» που συγκροτεί τον κόσμο (κατά τους στωικούς) κατά τον Φίλωνα είναι η Σοφία του θεού. Η ψυχή προϋπάρχει και είναι αθάνατη. Ο θεός της έδωσε σώμα με αισθήσεις, ώστε να κατανοεί τα «στερεά σώματα», όπως νοεί τα ασώματα (Περί Χερουβίμ XVΙΙΙ 58-60). Οι αισθήσεις ανήκουν στο ζωώδες μέρος της ψυχής (Περί αποικίας κλπ., 207). Η ίδια αισθάνεται ξένη προς το σώμα: «απολιπούσα τον ουράνιον τόπον καθάπερ εις ξένην χώραν ήλθε το σώμα»  (Περί του θεοπέμπτους είναι τους ονείρους, Ι, 181) και ζητά τη θέωση. Οι ιδέες του Πλάτωνα έγιναν στο Φίλωνα  «νοήσεις του θεού» με τις οποίες ο Λόγος δημιουργεί από το μηδέν με πρότυπο τον νοητό κόσμο. Ο Φίλων, όπως οι Πυθαγόρειοι έδωσε στους αριθμούς  θρησκευτικό νόημα, π.χ. η μονάδα συμβολίζει το θεό. Η τετράδα τα 4 στοιχεία του κόσμου... Οι Πυθαγόρειοι, γράφει ο Φίλων, θεωρούν το 7 «ηγεμόνα των συμπάντων» (Περί της κατά Μωυσέα κοσμοποιίας, XXXIII, 100). Ο Σόλων σε ποίημά του χωρίζει την ανθρώπινη ζωή σε 10 επτάδες (XXXV, 103). Ο Ιπποκράτης μετρά 7 ηλικίες του ανθρώπου (παιδίον, παις, μειράκιον, νεανίσκος, ανήρ, πρεσβύτης, γέρων)... Τα άστρα της Πούλιας, οι χορδές της λύρας και άλλες γνωστές επτάδες δείχνουν για το Φίλωνα την ιερότητα του 7. Τα 2 χερουβίμ με την πύρινη περιστρεφόμενη ρομφαία στην πύλη της Εδέμ, δηλώνουν την περιστροφή των ουρανίων σφαιρών και τα 2 ημισφαίρια του ουρανού, γιατί στέκονται το ένα αντίκρυ στο άλλο, σκυμμένα προς τη γη, η οποία είναι «το μέσον του παντός» και  μόνη από τα μέρη του κόσμου δεν κινείται («Περί των Χερουβίμ κλπ.,VII,VIIΙ). Κάθε μύθος της Βίβλου έχει κατά το Φίλωνα φιλοσοφική διάσταση και ηθικό δίδαγμα. Η γαϊδούρα του μάντη Βαλαάμ, που μιλούσε ανθρώπινα, είναι ο άφρων βίος χωρίς λογική: «λόγον η φύσις δυνατώτατον σύμμαχον ανθρώπω δημιουργήσασα τον μεν χρήσθαι αυτώ δυνάμενον ορθώς απέδειξεν ευδαίμονα και λογικόν όντως, τον δε μη δυνάμενον άλογόν τε και κακοδαίμονα».  Η Εύα συμβολίζει την αίσθηση και ο Αδάμ το νου: «ο εν ημίν νους –κεκλήσθω δε Αδάμ- εντυχών τη αισθήσει ….-καλείται δε Εύα- …η δε συλλαμβάνει… και τίκτει κακών ψυχής το μέγιστον, οίησιν» (Περί Χερουβίμ XVΙΙ 57). Η μετάσταση του  Ενώχ  (Γεν., 5,24) εξηγείται ως μετάθεση από την αμάθεια στην παιδεία και από την αφροσύνη στη φρόνηση (Περί Αβραάμ,12).  Κατά τον Φίλωνα οι δίκαιοι γεννούν αγόρια, γιατί η αδικία γεννά θηλυκά! (Περί Γιγάντων, 4-5). Η κακία και τα πάθη είναι θηλυκά παιδιά της ψυχής, που εκθηλύνουν τον άνθρωπο (Περί Άβελ,ΧΧΧΙ 103), «θήλεα δε φύσει τα πάθη» (Περί του το χείρον τω κρείττονι φιλείν…», ΙΧ, 28). Ο θεός είναι άντρας, πατέρας όλων, που σπέρνει και γεννά τα πάντα: (Περί του το χείρον κ.λπ. XL,147). Οι γυναίκες των πατριαρχών συμβολίζουν τις αρετές:  Η Σάρρα την ικανότητα του άρχειν. Η Ρεβέκκα την επιμονή ... κλπ. Το χριστιανικό δόγμα της παρθενογένεσης βασίστηκε στην εξής σκέψη του Φίλωνα: Ο θεός είναι ο άντρας της σοφίας και το σπέρμα του γεννά την ευτυχία, όταν πέφτει σε καλή και παρθένα γη, γιατί αρμόζει στο θεό να έχει σχέση με φύση αμόλυντη και παρθενική,  …κι όταν ο θεός αρχίζει να συναναστρέφεται με την ψυχή, την κάνει ξανά παρθένα. Παράδειγμα η Σάρρα που γέννησε, όταν "την εγκατέλειψαν τα γυνακεία" και επέστρεψε «εις αγνευούσης παρθένου τάξιν» (XIV, 49-50). Το όνομα του Κάιν σημαίνει «κτήσις», («Περί Χερουβίμ ΧΧ, 65) και συμβολίζει το νου που χάρη στις αισθήσεις αντίκρισε τον κόσμο και καυχήθηκε ότι όλα είναι δικά του, σαν τον Αλέξανδρο το Μακεδόνα (ΧΙΧ 63) ή τον Ξέρξη, ο οποίος «τον μεν Ελλήσποντον ζευγνύς γεφύραις, όρος δε τον Άθω ρηγνύς ….και εις ουρανόν …ήλιον ετόξευεν …» (Περί του θεοπέμπτου των ονείρων, ΙΙ, 117-120) Εκείνος που καυχιέται και οικειοποιείται όσα ανήκουν στο θεό θα τιμωρηθεί όπως ο Σίσυφος (ΧΧΙV,78). Η ψυχή είναι οίκος του θεού  (Περί του θεοπέμπτου κλπ., ΧΧΧ,101-105, Ι, 149), γι αυτό πρέπει να στολίζεται με αρετές και γνώσεις γραμματικής, ποίησης, γεωμετρίας, μουσικής, ρητορικής κ.α. Προορισμός της είναι η παλιγγενεσία μετά το θάνατο (ΧΧΧΙΙ,114). Ο αέρας από την επιφάνεια της γης μέχρι τη σελήνη λέγεται συμβολικά κλίμαξ (σκάλα), γιατί  από εκεί ανεβοκατεβαίνουν μυριάδες αθάνατες ψυχές, όσες και τα άστρα. Από αυτές, όσες είναι πιο κοντά στη γη, αν θέλουν, κατεβαίνουν σε σώματα.  Αν θεωρούν το σώμα φυλακή και τάφο, ανεβαίνουν ψηλά στον αιθέρα και πετούν  αιώνια. Υπάρχουν ψυχές καθαρότατες και άριστες, που βλέπουν και ακούνε τα πάντα. Οι φιλόσοφοι τις ονομάζουν δαίμονες (=θεούς) και η αγία γραφή αγγέλους και είναι μεσίτες μεταξύ θεού και ανθρώπων (Περί του θεοπέμπτους είναι τους ονείρους, Ι, 134-143). Η παντρειά των γιων του θεού με θνητές πριν από τον κατακλυσμό συμβολίζει τις ψυχές που κατέβηκαν σε σώματα (Περί γιγάντων 6-33). Αυτές ονομάστηκαν «πονηροί άγγελοι» γιατί προτίμησαν τις γυναίκες, δηλαδή τις ηδονές, με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί από αυτούς το πνεύμα του θεού, η σοφία...   Ο θεός είναι φως (Περί του θεοπέμπτου κλπ, Ι, 75) και ο θείος λόγος ήλιος (Ι,85-86).  Οι σοφοί που ασκούνται στις αρετές  ανταμείβονται από το θεό με το να κατοικούν τον ολύμπιο, ουράνιο χώρο, ενώ οι κακοί καταδικάζονται στα βάθη  του Άδη (Ι, 151-152). Οι "θεομηνίες" δεν οφείλονται στο θεό, αλλά στις μεταβολές των στοιχείων της φύσης: «σεισμοί τε και λοιμοί και κεραυνών βολαί και όσα τοιαύτα λέγεται μεν είναι θεήλατα, προς δ’ αλήθειαν ουκ έστι (θεός γαρ ουδενός αίτιος κακού το παράπαν), αλλ’ αι των στοιχείων μεταβολαί ταύτα γεννώσιν». Ο Φίλων έγραψε τον ωραιότερο έπαινο για την Ελλάδα: «Μόνη η Ελλάς αψευδώς ανθρωπογονεί, φυτόν ουράνιον και βλάστημα θείον ηκριβωμένον, λογισμόν αποτίκτουσα οικειούμενον επιστήμη» (Περί προνοίας, ΙΙ, 53 και 66). Θεωρούσε το Μωυσή ως τον «φιλόσοφο-βασιλιά» της «Πολιτείας» του Πλάτωνα. Οι δάσκαλοι του Μωυσή ήταν ακριβοπληρωμένοι  Έλληνες (Περί του βίου Μωυσέως, Α΄, 21 – 23). Έβοσκε πρόβατα, επειδή μόνος ικανός να γίνει τέλειος βασιλιάς είναι ο καλός βοσκός, γιατί εκπαιδεύθηκε πάνω στα κατώτερα ζώα να κυβερνά τα ανώτερα (ζώα)...  Ο χρόνος είναι  «διάστημα της του κόσμου κινήσεως». Κόσμος και χρόνος είναι συνομήλικοι. Ο κόσμος είναι αίτιος του χρόνου (Περί αφθαρσίας κόσμου 52-53). Δεν δέχεται προσθήκη, γιατί τα περιλαμβάνει όλα, ούτε αφαίρεση, γιατί το αφαιρεθέν θα είναι πάλι κόσμος μικρότερος, ούτε μετατόπιση, γιατί κάθε στοιχείο έχει τη θέση που του επιτρέπει η βαρύτητα, ούτε αλλοίωση, γιατί υπάρχει ισορροπία των στοιχείων, τα οποία δεν χάνονται, αλλά μεταβάλλονται το ένα στο άλλο, όπως λέει και ο Ηράκλειτος  ... Δεν θα εκπυρωθεί το σύμπαν, γιατί, αν γινόταν αυτό, θα εξαφανίζονταν τα θεϊκά πνεύματα του κόσμου, ο οποίος είναι  «θεών αισθητών οίκος» και ο θεός που τον κυβερνά «υπ’ αργίας και απραξίας δεινής αβιώτω βίω χρήσεται»(83-84). Ο κόσμος είναι ένας, τέλειο έργο του τέλειου θεού και δεν θα καταστραφεί. Είναι γεννητός μα άφθαρτος, όπως είπε ο Μωυσής και κατόπιν ο Ησίοδος και ο Πλάτων στον Τίμαιο. Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα και τίποτα δεν χάνεται στο τίποτα.  Δεν θα τον καταστρέψει ο θεός, γιατί «προς τάξιν αταξίαν μεταβάλλει ου προς αταξίαν τάξιν» και ως απαθής δεν μετάνιωσε που τον δημιούργησε. Αν φτιάξει άλλο κόσμο, χειρότερο, τότε είναι κακός δημιουργός. Αν φτιάξει όμοιο με τον τωρινό, ματαιοπονεί σαν παιδί που κτίζει στην άμμο. Αν φτιάξει καλύτερο, δεν είναι αμετάβλητος, αλλά βελτιώνεται η διάνοιά του. Όμως ο θεός δεν αλλάζει ούτε προς το χειρότερο ούτε προς το καλύτερο. Τα ανθρώπινα έργα δέχονται βελτίωση και είναι φθαρτά, ενώ του θεού είναι άφθαρτα, όπως και  η ψυχή του κόσμου (η θεία πρόνοια). Αν ήταν ο κόσμος φθαρτός, όλα τα φθαρτά του μέρη θα καταστρέφονταν ταυτόχρονα. Όμως καθένα από αυτά μεταβάλλεται στο γειτονικό του στοιχείο κι αλλάζει μορφή, μα τίποτε δεν πεθαίνει. Τα έργα των ανθρώπων σταματούν, όταν ολοκληρωθούν, ενώ του θεού είναι αθάνατα, γιατί το τέλος τους είναι μια νέα αρχή. Το τέλος της μέρας, π.χ., είναι η αρχή της νύκτας, της γέννησης ο θάνατος και αντίστροφα. Δεν πεθαίνει τίποτε από αυτά που γεννιούνται: «θνήσκει δ’ ουδέν των γιγνομένων» (Νόμων ιερών αλληγορίας, Α΄6-7). Κατά τον Θεόφραστο, αν η γη ήταν αγέννητη, τα όρη θα είχαν ισοπεδωθεί από τις βροχές, θα λιγόστευε ο αέρας και το χώμα, ενώ η θάλασσα θα είχε στεγνώσει, αφού παλαιότερα τα νερά σκέπαζαν ολόκληρα νησιά, όπως τη Δήλο και τη Ρόδο.  Ο Φίλων απαντά ότι τα όρη είναι σαν τα δέντρα που άλλα κλαδιά τους καταστρέφονται κι άλλα δημιουργούνται. Έτσι και η γη ανανεώνεται π.χ. με την εκτίναξη λάβας από ηφαίστεια. Αυτή η διαδικασία δεν γίνεται αισθητή, γιατί μεσολαβεί πολύς χρόνος. Όσο για τη θάλασσα, αλλού υποχωρεί κι αλλού κατακλύζει τη στεριά, όπως έγινε  στη Σικελία, που ήταν κάποτε ενωμένη με την Ιταλία και αποκόπηκε ή την Ατλαντίδα που καταποντίστηκε όπως αναφέρει ο Πλάτων στον Τίμαιο (Περί αφθαρσίας κόσμου).

                         

Φονικός Άγιος

Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, που η Εκκλησία τιμά σαν άγιο στις 21 Μαΐου, έχει διαπράξει φόνους, που δεν δικαιολογούν την απονομή αυτού του τίτλου. Κρέμασε τον πεθερό του Μαξιμιανό, πατέρα της 2^ης γυναίκας του Φαύστας, την οποία δολοφόνησε με ανατριχιαστικό τρόπο στο λουτρό της. Σκότωσε τον  Κρίσπο, γιο του από την πρώτη γυναίκα του Μινερβίνα,  τον κουνιάδο του Μαξέντιο και το γιο του Μαξέντιου Ρέμο, βρέφος στην κούνια, τον καίσαρα Βασσιανό, άνδρα της αδελφής του Αναστασίας, το Λικίνιο, άνδρα της άλλης αδελφής του, Κωνσταντίνας και το 14χρονο γιο τους Λικινιανό. Σκότωσε ακόμη και τον έμπιστο σύμβουλό του Σώπατρο … Για λόγους καιροσκοπικούς συγκάλεσε σύνοδο επισκόπων στη Νίκαια της Βιθυνίας, ώστε να ξεκαθαρισθούν τα δόγματα και να εξασφαλισθεί η θρησκευτική ειρήνη, αλλά συμπαθούσε τους οπαδούς του Αρείου και ήταν ως το τέλος της ζωής του αρχιερέας του θεού Ήλιου. Δεν ήταν καν χριστιανός, αφού μόνο όταν πέθαινε βαπτίστηκε από έναν αρειανό επίσκοπο και φίλο του, τον Ευσέβιο Νικομηδείας (22 Μαΐου 337). Αυτόν το φονιά καιροσκόπο οι αυλοκόλακες ονόμασαν 13^ο απόστολο, επειδή επέβαλε το χριστιανισμό με τη βία της εξουσίας.  Βοήθειά σας!

Χριστιανισμός και βασιλεία

Η Βασιλεία είναι γα το χριστιανισμό το ιδεώδες πολίτευμα, όπως φανερώνει κατά την έναρξη της θ. λειτουργίας η εκφώνηση: «ευλογημένη η βασιλεία του πατρός και του υιού και του αγίου πνεύματος...». Οι χριστιανοί περιμένουν να κατέβει στη γη ο Χριστός κατά τη Δευτέρα Παρουσία και να βασιλέψει για πάντα σ' ένα κόσμο ανακαινισμένο. Η ιδέα του βασιλιά-Χριστού είναι εμπνευσμένη από τις ιουδαϊκές προφητείες για το Μεσσία που θα βασιλέψει στη Σιών και θα οδηγήσει τους Ισραηλίτες στο θρίαμβο και την ευημερία. Η χριστιανική εκδοχή του Μεσσία φάνηκε να εκπληρώνεται επί Μ. Κωνσταντίνου, χάρη στον οποίο επικράτησε ο χριστιανισμός στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Ο αυτοκράτορας περιστοιχισμένος από αυλοκόλακες αναγορεύτηκε σε σκεύος θείας εκλογής, που ασκεί εξουσία «ελέω θεού» από το ιερό παλάτι. Η εικόνα του ένθρονου Χριστού με κορώνα και βασιλική στολή αντανακλά τη μεγαλοπρέπεια του βυζαντινού αυτοκράτορα. Η προσκύνηση του βασιλιά, έθιμο της περσικής αυλής που συνέχισαν οι Μακεδόνες βασιλιάδες της ελληνιστικής εποχής και οι Ρωμαίοι, εξακολούθησε να τηρείται και στο Βυζάντιο. Οι βασιλικές επευφημίες μεταφέρθηκαν στις χριστιανικές τελετές. Κατάλοιπό τους είναι το τροπάριο «…νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων δωρούμενος …», αταίριαστο με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Η απόδοση θεϊκών τιμών στον επίγειο μονάρχη - αντιπρόσωπο του θεού συνεχίστηκε μετά την Άλωση του 1453 και οι πατριάρχες με εγκυκλίους συνιστούσαν στον υπόδουλο λαό την υπακοή στο σουλτάνο ως θεάρεστο καθήκον. Μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας βυσσοδομούν φανατικοί νοσταλγοί του παρελθόντος. Θέλουν ν’ αναστήσουν τα βυζαντινά μεγαλεία της αυτοκρατορίας που εδραζόταν πάνω σε δυο εξουσίες, την εκκλησία και το παλάτι. Δόγμα τους: ένας θεός στον ουρανό κι ένας βασιλιάς στη γη. Ο βασιλιάς διόριζε τον πατριάρχη κι ο πατριάρχης έστεφε το βασιλιά  μέσα σε ατμόσφαιρα δολοπλοκιών και ειδεχθών εγκλημάτων. Αυτά τα μεγαλεία νοσταλγούν οι σύγχρονοι βασιλόφρονες και επιστρατεύουν τη θρησκευτική προπαγάνδα για να πείσουν τα λογικά πρόβατα ότι χρειάζονται  έναν αρχιτσέλιγκα. Σύνηθες μέσον της θρησκευτικής προπαγάνδας είναι οι προφητείες. Για να γίνει αποδεκτή κάποια ιδέα παρουσιάζεται ως προφητεία. Βρήκαν λοιπόν τα κατάλληλα πρόσωπα (Νεκτάριος, Παϊσιος κ.α.) και βάλαν στο στόμα τους την επιθυμία για παλινόρθωση της βασιλείας. Όμως η Αγία Γραφή λέει κατηγορηματικά ότι ο θεός αποστρέφεται τη βασιλεία, γιατί αποτελεί ένδειξη περιφρόνησης στο πρόσωπό του. Στο βιβλίο Βασιλειών Α΄, κεφάλαιο Η΄, στίχοι 4-18,  ο θεός λέει στον Σαμουήλ: άκου τους Ισραηλίτες που ζητούν να τους εκλέξεις βασιλιά. Δεν καταφρονούν εσένα, αλλά εμένα, που δεν με θέλουν για βασιλιά τους (7. «εμέ εξουθενήκασι του μη βασιλεύειν επ’ αυτών»). Άκουσέ τους, αλλά διαμαρτυρήσου έντονα και ανάφερε σ’ αυτούς τα δικαιώματα που θα έχει πάνω τους ο βασιλιάς. Θα κάνει τους γιους τους στρατιώτες του, υπηρέτες του ή εργάτες στα κτήματά του και κατασκευαστές των πολεμικών του όπλων. Τις κόρες τους θα κάνει μυροποιούς και μαγείρισσες για το παλάτι. Θ’ αρπάξει τα καλά χωράφια, τ’ αμπέλια, τους ελαιώνες και το δέκατο από τη σοδειά τους και θα τα δώσει στους ευνούχους του. Θα  αρπάξει δούλους, δούλες, βόδια, γαϊδούρια, ποίμνια, θα  επιβάλει φόρους και θα  κάνει τους Ισραηλίτες δούλους του. Και τότε πικραμένοι θα με φωνάξουν να τους βοηθήσω, αλλά δεν θα τους εισακούσω, γιατί οι ίδιοι διάλεξαν να έχουν βασιλιά. Αυτή η προφητεία προειδοποιεί ότι η  βασιλεία δεν είναι σωτηρία αλλά  τιμωρία των πολιτών για τις λάθος επιλογές τους!

Περί προσευχής

Προσευχή είναι η προσπάθεια να πεισθεί ο θεός να πραγματοποιήσει  μια ανθρώπινη επιθυμία, υποκύπτοντας στην επιμονή και στις κολακείες. Ο μονόλογος της προσευχής δε βρίσκει παραλήπτη και επιστρέφει ως ανεπίδοτος στον αποστολέα. «Συνειδητοποίησα ότι είμαι θεός, όταν προσευχόμενος κατάλαβα ότι μιλώ στον εαυτό μου» είπε κάποιος διανοούμενος. Όταν η προσευχή γίνεται για θεραπεία ιάσιμης αρρώστιας, η ίαση που θα έρθει, όταν η αρρώστια συμπληρώσει τον κύκλο της, θα εκληφθεί ως αποτέλεσμα της προσευχής. Σε κάθε τελετή ιερείς και πιστοί προσεύχονται «υπέρ ειρήνης του κόσμου» και «υπέρ της των πάντων ενώσεως», ευχές που δεν εισακούονται κι ας επαναλαμβάνονται επί αιώνες από χιλιάδες στόματα. Όσες πιθανότητες υπάρχουν να εισακουσθεί ένα αίτημα, άλλες τόσες υπάρχουν να απορριφθεί. Αν στα 1000 αιτήματα πραγματοποιηθεί το 1, αυτό αρκεί για να πεισθεί ο ευσεβής, ότι εισακούεται. Η ευχή υπέρ της ενώσεως όλων είναι ευχή παγκοσμιοποίησης,  λέξης που προκαλεί στους θρησκόληπτους υστερία, επειδή ως ενότητα  εννοούν την  κοπαδοποίηση ("μία ποίμνη, είς ποιμήν") της ανθρωπότητας κάτω από  το δικό τους δόγμα. Η πραγματοποίηση αυτού του ευσεβούς οράματος μετατέθηκε κατά τη Δευτέρα Παρουσία, που ο πανίσχυρος δικτάτορας του ουρανού θα ρίξει στις φωτιές της κόλασης κάθε διαφορετικότητα. Όσο υπάρχουν άνθρωποι, οι απόψεις (αιρέσεις) θα διαφέρουν, αφού καθένας πιστεύει στη δική του αλήθεια, άρα η πολυπόθητη ενότητα δεν πρέπει να γίνει με τη βίαιη επιβολή της άποψης κάποιων, αλλά με την καλλιέργεια των κοινών στοιχείων που μας συνδέουν και προάγουν τη συνεργασία και τον ανθρωπιστικό πολιτισμό.  Το πολύ κύριε ελέησον κι ο θεός το βαριέται, λέει η παροιμία. Το ευαγγέλιο την επικυρώνει διά στόματος Χριστού, που συνιστά: «όταν προσεύχεστε, μη φλυαρείτε όπως οι εθνικοί, που νομίζουν ότι θα εισακουσθούν χάρη στην πολυλογία τους» (Ματθ., στ΄7-14). Φαίνεται όμως ότι οι εντολές του Χριστού γράφτηκαν για να παραβιάζονται, γιατί δεν εξηγείται πώς οι πιστοί κάνουν τα αντίθετα. Έτσι οι προσευχές που διαβάζονται στην εκκλησία είναι τυποποιημένες, μακρόσυρτες, φλύαρες, ανιαρές και επαναλαμβανόμενες, λες κι ο θεός είναι κουφός, αδιάφορος  και επιλήσμων των καθηκόντων του. Κάθε δευτερόλεπτο μυριάδες προστακτικές αναπέμπονται από χριστιανικά χείλη: δος ημίν, άφες, ιλάσθητι, ελέησον, ευλόγησον, ευδόκησον, εισάκουσον, κατάπεμψον και ούτω καθεξής… Για κάθε περίπτωση οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς έχουν συντάξει την ανάλογη προσευχή κι έχουν εμπλουτίσει τα θρησκευτικά βιβλιοπωλεία με τόμους προσευχηταρίων σε αρχαΐζουσα συνήθως διάλεκτο, που κατά τη γνώμη τους  ευαρεστεί τα θεϊκά ώτα. Οι πιστοί είναι σίγουροι ότι εισακούονται, ασχέτως αν ικανοποιηθεί ή όχι το αίτημά τους, αφού θεωρούν ότι η μη ικανοποίησή τους εντάσσεται στις άγνωστες βουλές του Υψίστου. Δικό τους καθήκον θεωρούν να γκρινιάζουν γονατιστοί ζητώντας τα πάντα από το αόρατο παντοδύναμο ον, το θεό που είναι μεγάλος ... απών. 

Περί ταπεινοφροσύνης

Η χριστιανική ταπεινοφροσύνη είναι κενή ταπεινολογία, που καμουφλάρει έναν υπερτροφικό και ευερέθιστο εγωισμό.  Εκφράσεις όπως: εγώ ο ανάξιος, η ταπεινότης μου, ο ταπεινός δούλος του θεού, ο ελάχιστος κλπ.  είναι κούφιες και παραπλανητικές. Από τον πιο ασήμαντο πιστό ως τον κορυφαίο ηγέτη, όλοι νοσούν από έπαρση, αφού πιστεύουν ότι όποιος δεν ασπάζεται τις αντιλήψεις τους  είναι καταδικασμένος στο πυρ το εξώτερο και θεωρούν έναν εγκληματία πιστό ανώτερο από έναν άπιστο ανθρωπιστή. "Αυτοί οι μικροί άνθρωποι έβαλαν στο στόμα του κυρίου τους λόγια όπως: «Αν το μάτι σου σε σκανδαλίζει βγάλε το. Καλό είναι για σένα να μπεις στη βασιλεία του θεού μονόφθαλμος παρά με δυο μάτια να πας στη γέενα του πυρός, όπου το σκουλήκι δεν τελειώνει και η φωτιά δεν σβήνει»(Μαρκ., 9:47,48). Επίσκοποι με χρυσές μίτρες και αδαμαντοκόλλητες πατερίτσες, με βαρύτιμα άμφια, ακριβά αυτοκίνητα και πολυτελή μέγαρα, υποτίθεται ότι εκπροσωπούν τον ασκεπή και ανυπόδητο ραβίνο Ιησού, που δεν είχε «πού την κεφαλήν κλίναι».  Παγώνια γεμάτα εωσφορική καύχηση, πιστεύουν ότι κατέχουν την απόλυτη αλήθεια και κατακεραυνώνουν όποιον εκφράσει αντίθετη γνώμη. Φαφλατάδες δονκιχώτες, φαντάζονται ότι αποτελούν το κέντρο του κόσμου και κονταρομαχούν εναντίον «σκοτεινών δυνάμεων». Χλευάζουν την επιστήμη αλλά στην ανάγκη τους καταφεύγουν σ' αυτήν. Τα βιβλία, τα τραγούδια, η ιδεολογία τους, όλα έχουν εμποτισθεί με αλαζονεία. Πιστεύουν ότι προορισμός τους είναι να σώσουν τον κόσμο κι όσοι δεν τους επικροτούν είναι εχθροί του θεού και όργανα του σατανά. Νομίζουν ότι ανήκουν στους λίγους εκλεκτούς που θα σωθούν, όχι γιατί έχουν κάνει καλές πράξεις, αλλά γιατί κατέχουν το ορθό δόγμα. Τα θεολογικά συγγράμματα έχουν άποψη επί παντός επιστητού. "Οι επιστημονικές μέθοδοι περιφρονήθηκαν από το ιερατείο και αυτοί που τις εφάρμοσαν θεωρήθηκαν «εχθροί του θεού» και δαιμονισμένοι».  Όσον αφορά τη Λογική του Χριστιανισμού, πρόκειται για οξύμωρο σχήμα λογικής του παραλόγου. Η Κοσμολογία τους θέλει τη Γη τετράγωνη, ακίνητη, στερεωμένη με γερά θεμέλια και κρίκους (“οι κρίκοι της γης… ο βαλών λίθον γωνιαίον επ’ αυτής”, Ιώβ 9:6,38:4-6, “επί θαλασσών εθεμελίωσεν αυτήν”,Ψαλμ. 23^ος).  Η χριστιανική έπαρση οργιάζει σε κείμενα όπως η «Χριστιανική Τοπογραφία» του καλόγερου Κοσμά του Ινδικοπλεύστη (6^ος αι.), που καυχιέται ότι συνέτριψε την πλάνη των Ελλήνων, δηλ. τη θεωρία για τη σφαιρικότητα της Γης και  την περιφορά της γύρω από τον Ήλιο. Εξακολουθούν όμως, παρά την ανατροπή της δικής τους πλάνης, να παραμένουν πιστοί στις προκαταλήψεις  και τα δόγματά τους. «Μην κρίνεις, λένε, αλλά στέλνουν στην κόλαση ό,τι στέκει στο δρόμο τους. Αφήνοντας το θεό να κρίνει, κρίνουν αυτοί. Δοξάζοντας το θεό, δοξάζουν τους εαυτούς τους.  Η έπαρση που οφείλεται στο ότι νιώθουν εκλεκτοί παίζει ρόλο μετριοφροσύνης. Τοποθέτησαν τον εαυτό τους στη μεριά του καλού κι από την άλλη τον κόσμο. Αυτό ήταν το πιο ολέθριο είδος μεγαλομανίας. Μικρά εξαμβλώματα υποκριτών και ψευτών προβάλλουν δικαιώματα ιδιοκτησίας των εννοιών του θεού, της αλήθειας, του φωτός, του πνεύματος, της αγάπης, της σοφίας, της ζωής …" 

Μια άποψη για τον απ. Παύλο

Ο Παύλος με τη ραβινική θρασύτητά του έγραψε «αν ο χριστός δεν αναστήθηκε από τους νεκρούς, τότε η πίστη μας είναι μάταιη». Μετατόπισε το κέντρο βάρους στο ψεύδος για την ανάσταση του Ιησού. Τοποθετώντας το κέντρο βάρους της ζωής στο επέκεινα –μηδέν, στερεί τη ζωή από το κέντρο βάρους της. Λόγος της ζωής γίνεται τώρα το να ζεις έτσι ώστε να μην έχεις λόγο ζωής. Παρουσίασε μια παραίσθηση ως απόδειξη ότι ο λυτρωτής εξακολουθεί να ζει. Αυτό που δεν πίστευε ο ίδιος το πίστευαν οι ανόητοι που άκουγαν τη διδασκαλία του... O Παύλος κάρφωσε το λυτρωτή στο σταυρό και παραποίησε την ιστορία του Ισραήλ για να φανεί ως προϊστορία των έργων του (προφητείες). Ο Μωάμεθ δανείστηκε το δόγμα της κρίσης και την πίστη στην αθανασία, επινόηση του Παύλου για την επιβολή της τυραννίας των ιερέων και το σχηματισμό κοπαδιών.  Μικροαπατεώνες και τρελοί επαίρονται ότι οι νόμοι της φύσης συντρίβονται για χάρη τους. Ο χριστιανισμός οφείλει τους θριάμβους του στο άθλιο λιβάνισμα της προσωπικής κενοδοξίας. Η «σωτηρία της ψυχής» ή μ’ άλλα λόγια «ο κόσμος στρέφεται γύρω μου». Τη σοφία αυτού του κόσμου, την επιστήμη,  δοκιμάζει να εκμηδενίσει με τρελά κηρύγματα ένας ασύνετος φαφλατάς. Κατάλαβε ότι το ψέμα –η πίστη- ήταν απαραίτητο. Έδωσε το όνομα του θεού στη δική του θέληση. Θέλησε να συντρίψει τη σοφία του κόσμου, τους αλεξανδρινούς φιλόλογους και γιατρούς. Ένας φιλόλογος βλέπει πίσω από τα ιερά βιβλία και λέει «απάτη». Ένας γιατρός βλέπει πίσω από την αχρειότητα του τυπικού χριστιανού και λέει: «ανίατη περίπτωση». Η εκκλησία είναι το καθολικό φρενοκομείο ως έσχατο ιδεώδες. Όταν ένας λαός καταλαμβάνεται από θρησκευτική κρίση, ακολουθεί επιδημία νευρικών παθήσεων. Τρελοί και αγύρτες ανακηρύχτηκαν άγιοι. Η εκγύμναση στη μεταμέλεια και τη λύτρωση είναι μεθοδικά παραγόμενη κυκλική τρέλα πάνω σ’ ένα έδαφος νοσηρό. Η αγιότητα είναι σειρά συμπτωμάτων ενός πτωχευμένου, νευρικά διαλυμένου, αθεράπευτα φθαρμένου σώματος. Ο χριστιανισμός είναι η έχθρα του άρρωστου ενστίκτου που στρέφεται εναντίον του υγιούς. Ο Παύλος λέει «ο θεός διάλεξε τα αδύνατα, τα τρελά, τα ταπεινά και τα περιφρονημένα του κόσμου». Όταν δόθηκε αυτό το σύνθημα, η παρακμή άρχισε να θριαμβεύει. Ό,τι υποφέρει, ό,τι είναι καρφωμένο στο σταυρό είναι θείο. Ο Χριστιανισμός ήταν η μεγαλύτερη συμφορά της ανθρωπότητας. Συμμαχεί με καθετί ηλίθιο, ξεστομίζει κατάρες εναντίον του υγιούς πνεύματος. Οι χριστιανοί μοιάζουν με τους αναρχικούς, γιατί έχουν τάσεις καταστροφής. Θεώρησαν θέμα «ευσέβειας» να καταστρέψουν τον «κόσμο», δηλ. τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. … Η δολιότητα των λωποδυτών, η μυστικότητα των παράνομων συγκεντρώσεων, ζοφερές έννοιες όπως η κόλαση, η θυσία του αθώου, η μυστική ένωση στην πόση αίματος και κυρίως η σιγανή φλόγα της εκδίκησης του παρία ("τσαντάλα")… έγιναν κύριοι της Ρώμης … Οι μάρτυρες έκαναν κακό στην αλήθεια. Δεν χρειάζεται παρά η ωμότητα ενός διωγμού για ν’ αποκτήσει αξιοσέβαστο όνομα ένας αδιάφορος σεκταρισμός. Η κοσμοϊστορική βλακεία των διωκτών είναι ότι έδιναν στην αντίθετη υπόθεση καλό όνομα. …Ο Παύλος, ο κατ’ εξοχήν περιπλανώμενος Ιουδαίος, μάντεψε πώς να χρησιμοποιήσει το μικρό σχισματικό χριστιανικό κίνημα, ώστε ν’ ανάψει  φωτιά σ’ όλον τον «κόσμο»,  να ενώσει χρησιμοποιώντας το σύμβολο του θεού πάνω στο σταυρό όλους εκείνους που βρίσκονταν στον πάτο … και να τους κάνει μεγάλη δύναμη. «Η σωτηρία έρχεται από τους Εβραίους». Την ιδιοφυία του εκφράζει η σκέψη της υπέρβασης και ένωσης των υποχθόνιων λατρειών – του Όσιρη, της μεγάλης Μητέρας, του Μίθρα-. Πήρε τις ιδέες με τις οποίες γοήτευαν αυτές οι τσαντάλα θρησκείες και τις έβαλε στο στόμα του σωτήρα που επινόησε και τον μεταμόρφωσε σε κάτι που θα μπορούσε να καταλάβει κι ένας ιερέας του Μίθρα. Αυτή ήταν η στιγμή του στη Δαμασκό. Κατάλαβε ότι χρειαζόταν την πίστη στην αθανασία για να αφαιρέσει κάθε αξία από τον κόσμο, ότι με το επέκεινα μπορεί κανείς να σκοτώσει τη ζωή. (Νίτσε, «Ο Αντίχριστος»)

Ο Παύλος και το "ευαγγέλιό του"

Επίδραση του ελληνισμού  στον  ιουδαϊκό κόσμο σημειώθηκε πολύ πριν από την εμφάνιση του χριστιανισμού, ιδιαίτερα κατά την εποχή της μετάφρασης της Βίβλου από 72 ελληνομαθείς Ιουδαίους (280 π.Χ.). Στην Παλαιστίνη, τον πρώτο αιώνα, εποχή του Χριστού, πολλοί Ιουδαίοι μιλούσαν ελληνικά, εξελλήνιζαν τα ονόματά τους και μιμούνταν τον ελληνικό τρόπο ζωής. Οι πρώτοι επτά διάκονοι είχαν ελληνικά ονόματα (Στέφανος, Φίλιππος, Πρόχορος, Νικάνωρ, Τίμων, Νικόλαος και Παρμενάς). Ο Χριστός και οι μαθητές του μιλούσαν αραμαϊκά, αλλά οι ελληνιστές Ιουδαίοι χριστιανοί χρησιμοποίησαν τα ελληνικά στη λατρεία και το κήρυγμα δίνοντας νέα σημασία σε λέξεις όπως χριστός, υιός θεού, σωτήρ, σοφία, λόγος, αρετή, κοινωνία, εκκλησία, πολίτευμα κ.α. Επινόησαν την εκ παρθένου και πνεύματος αγίου γέννηση του Ιησού, χαλάρωσαν την τυπολατρεία (ο πρωτομάρτυρας Στέφανος είπε: «ο θεός ουκ εν χειροποιήτοις ναοίς κατοικεί», όταν οι χριστιανοί λάτρευαν ακόμα το θεό στο Ναό των Ιεροσολύμων). Κατάργησαν την περιτομή (Α΄ Αποστολική Σύνοδος, 49 μ.Χ) και τη διάκριση των τροφών σε καθαρές και ακάθαρτες και στράφηκαν στους Σαμαρείτες και τους αλλοεθνείς… Αυτές οι καινοτομίες προκάλεσαν την οργή του ιουδαϊκού ιερατείου. Διωγμένοι από τα Ιεροσόλυμα κατέφυγαν στην Αντιόχεια, τη Δαμασκό, τη Σελεύκεια κ.α. συριακές πόλεις. Από εκεί ξεκίνησε τη δράση του ο Παύλος, γεννημένος γύρω στο 15 μ.Χ., φαρισαίος από την Ταρσό της Κιλικίας, έδρα του στωικού φιλόσοφου Αθηνόδωρου. Ο φαρισαίος νομοδιδάσκαλος του Παύλου, Γαμαλιήλ, ήταν μέλος του Μεγάλου Συνεδρίου της Ιερουσαλήμ και συμπαθούσε τους χριστιανούς (Πράξ. ε΄22-40). Κατά τη σταύρωση του Ιησού ο Παύλος θα ήταν 18 ετών. Ως "ζηλωτής του νόμου" θα έπρεπε να γνωρίζει τα γεγονότα που διηγούνται τα ευαγγέλια κι όμως τα αγνοεί. Ο δικός του Ιησούς μοιάζει με το Χριστό των Γνωστικών και ο θεός του με το θεό των Ελλήνων φιλοσόφων που "δεν χρειάζεται ναούς και ανθρώπινη λατρεία, γιατί δεν έχει ανάγκες, δημιούργησε τους ανθρώπους από κοινό πρόγονο και μπορεί να ψηλαφηθεί με τη σκέψη, γιατί μέσα του ζούμε και κινούμαστε ... και από τη γενιά του καταγόμαστε" (Πράξ. ιζ΄24-28). Αντίθετα, ο Γιαχβέ κατοικούσε στη Σιών, είχε περιούσιο λαό τον Ισραήλ και απαιτούσε θυσίες ζώων, γενοκτονίες, εθνοκαθάρσεις και μερίδιο από τα εισοδήματα των πιστών του. Ο Παύλος έγραψε για το Χριστό πριν από τους ευαγγελιστές, γύρω στο 45 μ.Χ., αλλά δεν αναφέρει τίποτε από τη ζωή και τό κήρυγμά του, μόνο αρκείται σε ασαφείς αναφορές στην ενσάρκωση, τη σταύρωση, την ανάσταση, τη μέλλουσα κρίση και την αιώνια βασιλεία του. Ίσως δεν είχαν επινοηθεί ακόμα οι γνωστές διηγήσεις που παρουσιάζουν έναν ανθρώπινο Χριστό, που φοβάται, πεινά, διψά, οργίζεται κ.λπ. Βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα ως μαθητής του Γαμαλιήλ, όταν δίδασκε ο Ιησούς, μα δεν τον συνάντησε ούτε άκουσε κάτι για τη σύγκρουσή του με τους φαρισαίους, αν και τα ευαγγέλια υποστηρίζουν ότι ήταν πασίγνωστος, επειδή έλεγε πως είναι γιος του θεού, κατέκρινε την προσκόλληση στο γράμμα του νόμου, έκανε θαύματα και συγκέντρωνε ενθουσιώδη πλήθη. Τη δίκη και τη σταύρωση του Ιησού παρακολούθησαν όλοι οι Ιουδαίοι που είχαν συρρεύσει στην Ιερουσαλήμ λόγω του Πάσχα. Κι όμως, ο Παύλος απουσίαζε. Δεν αντιλήφθηκε ούτε το σεισμό και την έκλειψη που αναφέρουν τα ευαγγέλια! Η γνωριμία του με το Χριστό έγινε μέσω κάποιων ανώνυμων "γραφών" και οραμάτων. Αυτός ο οραματιστής έκανε το χριστιανισμό θρησκεία από ασήμαντη ιουδαϊκή αίρεση. Αντιπαρέταξε στην ελληνική σοφία τη σοφία του θεού του, που οι Έλληνες θεωρούσαν "μωρία". Το κήρυγμά του στην ελληνική γλώσσα, φανερώνει την ελληνομάθειά του. Χρησιμοποιεί στίχους ποιητών, όπως του Άρατου ("εν αυτώ γαρ ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν", Πραξ. ιζ΄28), του Μένανδρου ("φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί", Α΄Κορινθ. ιε΄33), του Επιμενίδη ("Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί", Προς Τίτον, α΄12-15) και φιλοσοφικούς όρους (αρετή, αυτάρκεια, αγαθό, συνείδηση, πνευματικός, ψυχικός και σαρκικός άνθρωπος κ.α.) Τη δράση του Παύλου αναφέρουν οι Πράξεις των Αποστόλων και η β΄επιστολή Πέτρου, γ΄15-16. Οι Ιουδαίοι χριστιανοί ήταν επιφυλακτικοί μαζί του, γιατί κήρυττε την κατάργηση του μωσαϊκού νόμου και τον προσηλυτισμό των εθνών. Χάρη στο χριστιανισμό του Παύλου ο ιουδαϊσμός νίκησε τη Ρώμη! Χάρη στο "ψέμα" του προς δόξαν του θεού του (Ρωμ. γ΄7) οι ηττημένοι, σφαγμένοι, σταυρωμένοι και διασκορπισμένοι Εβραίοι πήραν εκδίκηση. Ο θεός τους λατρεύεται πλέον από την πλειοψηφία των κατοίκων της γης, ακόμα κι από εκείνους που τον φωνάζουν Αλλάχ. Το βιογραφικό του Παύλου περιέχει στοιχεία από τη ζωή του Ιώσηπου π.χ. το ναυάγιο κατά το ταξίδι του στη Ρώμη. Στον Ιώσηπο είχε αναθέσει ο αρχιερέας Ανανίας την καταδίωξη επαναστατών στη Γαλιλαία, μεταξύ των οποίων ήταν ο Ιησούς του Σαπφία στη λίμνη Τιβεριάδα. Στον Παύλο ανέθεσε το ιερατείο την καταδίωξη των χριστιανών. Ο Ιώσηπος κάνει λόγο για κάποιον ταραχοποιό αριστοκράτη Σαούλ ή Σαύλο που έδρασε κατά την ιουδαϊκή επανάσταση του 66-73. Πιθανόν να έχει κάποια σχέση με τη μορφή του Παύλου. Επί τρία έτη ο Παύλος μετά τη σταύρωση του Ιησού, κυνηγούσε χριστιανούς Ιουδαίους. Επεκτείνοντας την καταδίωξη έξω από τα Ιεροσόλυμα ακολούθησε το δρόμο των καραβανιών για να φτάσει στη Δαμασκό.  Τότε ήταν που είδε το Χριστό να απαγγέλλει το στίχο 794 από τις "Βάκχες" του Ευριπίδη ("δεινόν σοι προς κέντρα λακτίζειν"). Η περίπτωση  επιληπτικής κρίσης εξηγεί γιατί το όραμα δεν προκάλεσε ομαδική μεταστροφή στους συνοδοιπόρους του. Ο ίδιος ομολογεί ότι ήταν άρρωστος ("η δύναμίς μου εν ασθενεία τελειούται .. καυχήσομαι εν ταις ασθενείαις μου", Β΄Κορ. 12:7-9, "δια την ασθένειαν της σαρκός" Γαλ. 4:13-14). Ίσως κάποιος κρυφοχριστιανός τον ξεμονάχιασε ημιλιπόθυμο λόγω της ταλαιπωρίας και της ασθένειας και θέλησε παριστάνοντας το Χριστό να σταματήσει την καταδίωξη. Άλλη εξήγηση είναι ότι έπαθε κρίση συνειδήσεως ή ότι η ένταση των στιγμών που ζούσε συνδυασμένη με τη σωματική κακουχία του προκάλεσε ψευδαισθήσεις. Σε παρόμοιες κρίσεις που του συνέβησαν αργότερα λέει ότι είδε πλήθος οράματα και αποκαλύψεις και ότι ανέβηκε ως τον τρίτο ουρανό, στον παράδεισο κι άκουσε ακατάληπτα λόγια σε μια γλώσσα που δεν επιτρέπεται να μιλήσουν οι άνθρωποι (Β΄Κορ.,12:1-4). Πιθανόν να επινόησε και ο ίδιος το όραμα για να δικαιολογήσει τη λιποταξία του από τον ιουδαϊσμό για προσωπικούς λόγους. Πόσο αξιόπιστος είναι όταν λέει "Ιησούν τον κύριον ημών εώρακα" (Α΄Κορ. 9:1), ενώ είδε μόνο ένα φως κι άκουσε μια φωνή; (Πράξ.9:3-4).  Αναξιόπιστος είναι και ο συγγραφέας των Πράξεων των Αποστόλων που γράφει ότι μόνο ο Παύλος είδε το Χριστό, ενώ οι συνοδοί  άκουσαν μόνο τη φωνή του (Πραξ. θ΄:7), αλλά λίγο παρακάτω λέει ότι οι συνοδοί του Παύλου δεν άκουσαν τη φωνή μα είδαν το φως! Στη Δαμασκό ο Παύλος έγινε χριστιανός και για να μη συλληφθεί από το βασιλιά της αραβικής Ναβαταίας (πώς βρέθηκε εκεί;) δραπέτευσε κατεβαίνοντας από τα τείχη μέσα σ' ένα καλάθι (Β΄Κορ. ια΄32,33)! Το ιερατείο που τόσο εύκολα εξόντωσε τον Ιησού, τον αδελφόθεο Ιάκωβο και τον διάκονο Στέφανο, δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε στον Παύλο. Τον προστάτευαν οι Ρωμαίοι, π.χ. ο χιλίαρχος Κλαύδιος Λυσίας (Πραξ. 23:10-26) και ο Φήλιξ που ως επίτροπος Ιουδαίας (52-59 μ.Χ.) σταύρωσε πολλούς επαναστάτες και σκότωσε αρκετούς από τους 30.000 Ιουδαίους που κάποιος Αιγύπτιος "προφήτης" μάζεψε στο όρος των Ελαιών (Ιώσηπος, Ιουδ. Αρχαιολ., κ΄, Ιουδ. Πόλεμοι, β΄). Ο Φήστος, διάδοχος του Φήλικα, σύστησε τον Παύλο στο βασιλιά της Ιουδαίας Αγρίππα Β΄(50-92/100 μ.Χ.). Όταν ο Παύλος ζήτησε ακρόαση από τον αυτοκράτορα, τον έστειλαν στη Ρώμη, όπου έμενε σε σπίτι που μίσθωσε και όχι σε φυλακή (Πραξ., 28:30). Η ευνοϊκή μεταχείριση του Παύλου οφείλεται μάλλον στο κήρυγμά του για υποταγή στην εξουσία. Οι "γραφές" που αναφέρει ο Παύλος ως πηγές του κηρύγματός του αποκλείεται να είναι τα γνωστά ευαγγέλια. Το πρώτο ευαγγέλιο, Κατά Μάρκον, γράφτηκε στη Ρώμη μεταξύ 48-65 μ.Χ. Ίσως οι "γραφές" που είχε υπόψη του καταστράφηκαν από κυνηγούς αιρέσεων. Πολλά χειρόγραφα αποκλείστηκαν από τον «Κανόνα» των βιβλίων που  απετέλεσαν την «αγία Γραφή» και χαρακτηρίστηκαν απόκρυφα και αιρετικά. Κάποια γλύτωσαν την πυρά, όπως τα χειρόγραφα των Εσσαίων (Πόλεμος των υιών του φωτός κατά των υιών του σκότους, υπομνήματα στα βιβλικά κείμενα, Η συλλογή των ευλογιών του διδασκάλου της σοφίας, Υιός θεού, Ύμνοι ευχαριστίας, Λόγοι των φωτισμών, Απόκρυφο της Γενέσεως, Λόγοι Μωυσέως, Αποκάλυψη μυστηρίων, η Νέα Ιερουσαλήμ, απόκρυφο του Ενώχ, Διαθήκες των 12 πατριαρχών, ευαγγέλιο του Θωμά, του Ιούδα, της Μαρίας, του Φιλίππου κ.α.) που βρέθηκαν κοντά στη Νεκρά Θάλασσα και μας δίνουν μια ιδέα για τις πρώτες χριστιανικές γραφές.  Η 1^η  επαφή του Παύλου με το χριστιανισμό έγινε μέσα από τέτοια κείμενα, επηρεασμένα από το γνωστικισμό και το νεοπλατωνισμό, όταν προσηλυτίστηκε στη Δαμασκό (34 ή 36 μ.Χ) από τον Ανανία, τον επικεφαλής της εκεί χριστιανικής κοινότητας, γι αυτό στις επιστολές του υπάρχουν ίχνη αυτής της επίδρασης, π.χ.: * Αναφορά σε πόλεμο των «υιών του φωτός» με τις «δυνάμεις του σκότους» (Α΄ Θεσσαλονικείς 5:5 «υιοί φωτός εστέ και υιοί ημέρας. Ουκ εσμέν νυκτός ουδέ σκότους» )  *Δυισμός του ανθρώπου σε άυλη ψυχή και φθαρτό σώμα- φυλακή (Ρωμ.,7:24, 25 και 8: 6, «τις με ρύσεται εκ του σώματος του θανάτου τούτου;…. νοϊ δουλεύω νόμω θεού, τη δε σαρκί νόμω αμαρτίας … το γαρ φρόνημα της σαρκός θάνατος, το δε φρόνημα του πνεύματος ζωή»)  *Καταδίκη του σώματος: Α Κορινθ., 15:50 «σάρξ και αίμα βασιλείαν θεού κληρονομήσαι ου δύνανται, ουδέ η φθορά την αφθαρσίαν κληρονομεί.» *Αναφορά σε Αιώνες (Εβρ.11:3 «πίστει νοούμεν κατηρτίσθαι τους αιώνας ρήματι θεού»)  *Διάκριση κοσμικής σοφίας και  σοφίας του θεού (Α΄Κορινθ., 1: 20 «εμώρανεν ο θεός την σοφίαν του κόσμου τούτου», 2: 7.«σοφίαν θεού εν μυστηρίω...»)  *Πνεύμα του θεού και  πνεύμα του κόσμου (Α΄Κορ.2:12 «ου το πνεύμα του κόσμου ελάβομεν, αλλά το πνεύμα το εκ του θεού»)   *Ψυχικός, πνευματικός και σαρκικός άνθρωπος (Α΄Κορ. Β:14-15, 3:2 «ψυχικός δε άνθρωπος ου δέχεται τα του πνεύματος… ο δε πνευματικός ανακρίνει μεν πάντα… έτι γαρ σαρκικοί εστέ»)  *Αρχές,  δυνάμεις, κοσμοκράτορες (Εφεσίους, 6: 12: «ουκ έστιν ημίν η πάλη προς αίμα και σάρκα, αλλά προς τας αρχάς, προς τας εξουσίας προς τους κοσμοκράτορας του σκότους του αιώνος τούτου, προς τα πνευματικά της πονηρίας εν τοις επουρανίοις» *Κατάβαση και ανάβαση ουράνιου Σωτήρα (Εφεσίους 4:10 «ο καταβάς αυτός εστίν και ο αναβάς υπεράνω πάντων των ουρανών») *Πλήρωμα (Κολασ.1:19 «εν αυτώ ευδόκησε παν το πλήρωμα κατοικήσαι», Εφεσ.4:13 «του πληρώματος του Χριστού»)    *Αλλεπάλληλοι ουρανοί (Β΄Κορινθ., 12:2 «έως τρίτου ουρανού», Εφεσ., 4:10 «αναβάς υπεράνω πάντων των ουρανών»)  *1^ος και  2^ος άνθρωπος (Α΄Κορινθ. 15:45 «εγένετο ο πρώτος άνθρωπος Αδάμ εις ψυχήν ζώσαν, ο έσχατος Αδάμ εις πνεύμα ζωοποιούν», Ρωμ. 5:12-17)   *Τελικός θρίαμβος του Σωτήρα και των εκλεκτών του και μεταστοιχείωσή τους σε πνεύμα (Α΄ Θεσσαλ., 4:16-17 «αρπαγησόμεθα εν νεφέλαις εις απάντησιν του Κυρίου εις αέρα», Α΄Κορινθ. 15:51-53  «πάντες δε αλλαγησόμεθα. Δει γαρ το φθαρτόν τούτο ενδύσασθαι αφθαρσίαν και το θνητόν τούτο ενδύσασθαι αθανασίαν») …Το «ευαγγέλιο» του Παύλου στηρίζεται στο δόγμα της Ανάστασης: «ει δε ανάστασις νεκρών ουκ έστιν, ουδέ Χριστός εγήγερται, ει δε Χριστός ουκ εγήγερται, κενόν άρα το κήρυγμα ημών, κενή δε και η πίστις υμών, ευρισκόμεθα δε και ψευδομάρτυρες του Θεού, ότι εμαρτυρήσαμεν κατά του θεού ότι ήγειρε τον Χριστόν, ον ουκ ήγειρεν, είπερ άρα νεκροί ουκ εγείρονται. Ει γαρ νεκροί ουκ εγείρονται, ουδέ Χριστός εγήγερται. Ει δε Χριστός ουκ εγήγερται, ματαία η πίστις υμών … ει νεκροί ουκ εγείρονται, φάγωμεν και πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκομεν»   (Κορινθ. Α΄, 15, 13-17 και 31) [Αν δεν υπάρχει ανάσταση νεκρών, τότε ο Χριστός δεν αναστήθηκε κι αν ο Χριστός δεν αναστήθηκε τότε είναι χωρίς περιεχόμενο το κήρυγμά μας και η πίστη σας είναι άδεια και αποκαλυπτόμαστε να λέμε ψέματα για το θεό, ότι ανάστησε το Χριστό, ενώ δεν τον ανάστησε, αν δεν ανασταίνονται οι νεκροί. Αν, λοιπόν δεν ανασταίνονται οι νεκροί, ούτε ο Χριστός αναστήθηκε. Κι αν δεν αναστήθηκε ο Χριστός, μάταια (ψεύτικη) είναι η πίστη σας,  … κι αφού δεν ανασταίνονται οι νεκροί, ας φάμε και ας πιούμε, γιατί αύριο πεθαίνουμε]. Ο Παύλος  εδώ υπαινίσσεται τις νεκραναστάσεις της Βίβλου, π.χ. του γιου της χήρας που ανάστησε ο Ηλίας και τη γενική ανάσταση που προσδοκούσαν Φαρισαίοι και Εσσαίοι. Αν το δόγμα αυτό καταρριφθεί,  θα μπορούν οι οπαδοί του να τρώνε και να πίνουν άφοβα;  Κανένα δόγμα δεν εμποδίζει τους καλούς ανθρώπους να κάνουν το καλό ούτε τους κακούς να κάνουν το κακό. Ο Παύλος είναι γνώστης της σοφιστικής και χειρίζεται με τέχνη την παραπλάνηση, χωρίς να το κρύβει: «υπάρχων πανούργος δόλω υμάς έλαβον» (Β΄ Κορινθ.12:16). Βεβαιώνει ότι ο Χριστός αναστήθηκε, επομένως θα  αναστήσει και τους πιστούς (Β΄ Κορινθ. 4:14 «ο εγείρας τον Κύριον Ιησούν και ημάς δια Ιησού  εγερεί») και στηρίζει τον ισχυρισμό του στις «γραφές» και το όραμα του. Πόσο πιστευτός μπορεί να γίνει σήμερα αυτός που γύρω στο 50- 57 μ.Χ. έγραφε στους Θεσσαλονικείς και στους Κορινθίους  ότι η Δευτέρα Παρουσία ήταν τόσο κοντά, που θα την προλάβαιναν ζωντανοί ο ίδιος και οι οπαδοί του και αυτομάτως θα άλλαζαν ουσία («πάντες μεν ου κοιμηθησόμεθα, πάντες δε αλλαγησόμεθα», Α΄ Κορινθ.15:51) και θα πετούσαν στον αέρα πάνω σε σύννεφα για να προϋπαντήσουν τον Ιησού: «αυτός ο Κύριος εν κελεύσματι, εν φωνή αρχαγγέλου και εν σάλπιγγι θεού καταβήσεται απ’ ουρανού και οι νεκροί εν Χριστώ αναστήσονται πρώτον, έπειτα ημείς οι ζώντες οι περιλειπόμενοι άμα συν αυτοίς αρπαγησόμεθα εν νεφέλαις εις απάντησιν του Κυρίου εις αέρα…» (Α΄Θεσσαλ, 4:16-17). Αν αυτή η προφητεία, που έχει διατυπωθεί τόσο πειστικά, αποδείχτηκε ψεύτικη, γιατί να αληθεύουν και οι υπόλοιποι ισχυρισμοί του, ιδίως μάλιστα εκείνος πάνω στον οποίο στήριξε το κήρυγμα και την πίστη του, δηλαδή η ανάσταση του Ιησού;

Αναζητώντας σωτήρα

Όλα στραβά πάνε σ’ αυτόν τον πλανήτη από καταβολής κόσμου, λες και κατασκευάστηκε από ατζαμή μάστορα. Όσο κι αν ονομάζεται "ευφυές" το κοσμικό σχέδιο, η πραγματικότητα αποκαλύπτει ότι πάμε κατά διαβόλου. Έτσι προέκυψε η ιδέα ότι χρειαζόμαστε επειγόντως σωτήρα, ένα υπερφυσικό ον με άπειρη δύναμη, για να νικήσει τις δυνάμεις του κακού και με άπειρη αγαθότητα για να σώζει τους ανθρώπους από κάθε κακό και να αναδημιουργήσει το σύμπαν αποφεύγοντας τα κατασκευαστικά λάθη του παρόντος. Οι ευσεβείς πόθοι έγιναν θρησκείες με εκατομμύρια πιστούς, που προσδοκούν τη σωτηρία του κόσμου. Ανάμεσα στα είδη που επιβίωσαν κατά τη μακραίωνη πορεία της εξέλιξης το είδος μας κυριάρχησε και απειλεί με εξαφάνιση το περιβάλλον. Άπληστο, φθονερό, γεμάτο έπαρση και πάθη, εκμεταλλεύεται στο έπακρο ό,τι υποτάσσει. Καταναλώνει σαν να πρόκειται να πεθάνει αύριο και θησαυρίζει σαν να πρόκειται να ζει για πάντα. Νομίζει πως είναι το εκλεκτό δημιούργημα ενός τέλειου θεού, προορισμένο να εξουσιάζει τη γη και τα πλάσματά της. Και τι είναι στην πραγματικότητα; Ένας πεπτικός σωλήνας συνδεδεμένος μ’ ένα σάκκο ακαθαρσίες κι ένα βιουπολογιστή, το μυαλό, που του υπαγορεύει τι να κάνει για να διαιωνίσει τα γονίδιά του.  Μια από τις πολλές παραλλαγές του βασικού μοντέλου σύμφωνα με το οποίο δομούνται όλοι οι γήινοι οργανισμοί. Οι άνθρωποι δεν ανήκουν όλοι στην ίδια ποιοτική κατηγορία. Διαβαθμίζονται κλιμακωτά από την κτηνώδη κατάσταση ως τη θεϊκή τελειότητα. Πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να φτάσουμε από το επίπεδο του ανθρωποειδούς στο επίπεδο του χόμο σάπιενς; Ίσως άλλα τόσα πικρά και ματωμένα χρόνια χρειαστούν για ν' ανεβεί το είδος μας σ’ ένα ανώτερο επίπεδο.  Η κακή χρήση της ενέργειας και της τεχνολογίας, η κατασκευή πυρηνικών και βιοχημικών όπλων, φέρνει όλο και πιο κοντά την ανθρωπότητα στον όλεθρο. Φτάσαμε ήδη στο παρά πέντε, με ηλίθιους άρχοντες υποκινούμενους από άπληστα αρπακτικά του παγκόσμιου πλούτου. Ποιος θα σταματήσει τους άδικους πολέμους; Ποιος θα συντρίψει την αλαζονεία των ισχυρών; Άτομα και λαοί φαντασιώνονται έναν υπερφυσικό προστάτη, που η πανίσχυρη επέμβασή του θα άρει τα αδιέξοδα. Τέτοιος ρόλος δόθηκε κατά καιρούς στον Προμηθέα, τον Ηρακλή, το Ζωροάστρη, το Βούδα, τον Ιησού... Τα πλήθη είναι έτοιμα να λατρεύσουν εκείνον που θα υποδυθεί πειστικά το ρόλο του σωτήρα. Η χριστιανική εκδοχή  του θεού που γίνεται άνθρωπος για να σώσει την ανθρωπότητα –αν και τα αποτελέσματα δείχνουν αποτυχία του πειράματος-  αποκαλύπτει την ανάγκη το πρόβλημα της σωτηρίας να επιλυθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο. Είναι σειρά του να πάρει τη θέση του θεού για ν' αντιμετωπίσει υπεύθυνα τους εφιαλτικούς κινδύνους που καταστρέφουν τον κόσμο του.    Οι λαοί  πιστεύουν και ελπίζουν. Μόνο έτσι μπορούν ν’ αντέξουν τον παραλογισμό της ζωής και την ύπαρξη σ’ ένα κόσμο όπου συμβαίνουν απαίσια και τρομακτικά γεγονότα, κολαστήριο για πολλούς άτυχους, παράδεισο για  λίγους τυχερούς. Αυτά που γράφουν τα ιερά βιβλία δεν τα διαβάζουν ή δεν τα καταλαβαίνουν ή τα διαβάζουν  επιλεκτικά και τα ερμηνεύουν κατά βούληση. Καθένας πιστεύει εκείνο που ενδόμυχα επιθυμεί να πιστέψει, ότι ο θεός του είναι ο μόνος αληθινός και θα τον σώσει από τους κινδύνους. Όταν η πραγματικότητα διαψεύδει αυτές τις πεποιθήσεις, ο πιστός αρνείται να παραδεχτεί τη σκληρή αλήθεια και εφευρίσκει μύριες προφάσεις για να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι η πίστη του είναι αλάνθαστη. Όταν οι ελπίδες του σταυρώνονται και θάβονται, εκείνος τις κατεβάζει από το σταυρό και τις ανασταίνει με τη φαντασία του. Κλείνει τ’ αυτιά στη φωνή της λογικής η οποία ξεσκεπάζει τα ιερά ψέματα που τρέφουν τις ελπίδες για σωτηρία, δικαιοσύνη και αιώνια ευτυχία. Και περνούν αιώνες, περνούν χιλιετίες χωρίς ν’ αλλάζει τίποτε στο σάπιο κόσμο μας. Και ούτε οι κρότοι των πυροτεχνημάτων, ούτε οι αλλαλαγμοί των κωδωνοκρουσιών ούτε οι θριαμβολογίες των ιεροκηρύκων μπορούν ν’ αναστήσουν τις σταυρωμένες ελπίδες του κόσμου, που μπροστά τους κλαίει απαρηγόρητα η αλήθεια, έρημη και μαυροντυμένη, όταν σβήνουν τα φώτα της γιορτής.

Τι λένε τα ευαγγέλια για τις μυροφόρες

α΄) Στο Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο, κη΄1-10, τα ξημερώματα (επιφωσκούση..) της πρώτης μέρας της εβδομάδας ήλθε η Μαρία η Μαγδαληνή και η άλλη Μαρία να δουν τον τάφο. Τότε έγινε σεισμός μεγάλος, κατέβηκε άγγελος από τον ουρανό και αφού κύλισε το λίθο του μνημείου, καθόταν πάνω σ' αυτόν, ενώ οι φρουροί έγιναν σαν νεκροί από το φόβο τους. Ο άγγελος είπε στις γυναίκες: -Εσείς μη φοβάστε. Γνωρίζω ότι ζητάτε τον Ιησού τον σταυρωμένο. Αναστήθηκε, όπως είπε. Ελάτε να δείτε τον τόπο όπου κειτόταν. Πηγαίνετε γρήγορα  να πείτε στους μαθητές του ότι αναστήθηκε και θα σας προϋπαντήσει  στη Γαλιλαία. Αυτές βγήκαν από το μνημείο και έτρεξαν να το πουν στους μαθητές. Στο δρόμο, τους εμφανίστηκε ο Ιησούς και τους είπε: -Χαίρετε! Αυτές κράτησαν τα πόδια του και τον προσκύνησαν κι αυτός είπε να πουν στους μαθητές ότι θα τους εμφανιστεί στη Γαλιλαία.

β΄) Στο Κατά Μάρκον, ιστ΄, 1-8, πήγαν στον τάφο «λίαν πρωί, … ανατείλαντος του ηλίου», η Μαρία η Μαγδαληνή, η Μαρία του Ιακώβου και η Σαλώμη και είδαν ότι είχε παραμεριστεί ο λίθος. Μπήκαν μέσα και είδαν έναν λευκοντυμένο νέο καθισμένο προς τα δεξιά. Αυτός τους είπε ότι ο Ιησούς αναστήθηκε και τις έστειλε να το πούν στους μαθητές και στον Πέτρο και να τους ανακοινώσουν ότι θα τους προϋπαντήσει στη Γαλιλαία, όπου θα τον δουν, καθώς ο ίδιος είπε. Αυτές έφυγαν και δεν είπαν σε κανέναν τίποτα, από τον φόβο τους. Παρακάτω (9-14) ο ευαγγελιστής γράφει  ότι ο Ιησούς αναστήθηκε το πρωί της πρώτης μέρας της εβδομάδας και φάνηκε πρώτα στην Μαρία τη Μαγδαληνή από την οποία είχε βγάλει 7 δαιμόνια. Εκείνη το είπε στους άλλους, αλλά δεν την πίστεψαν. Πίστεψαν μόνο, όταν φανερώθηκε και στους 11 μαζί και τους έστειλε να κηρύξουν παντού το ευαγγέλιο.

γ΄)Στο Κατά Λουκάν, κδ΄, οι μυροφόρες είναι πολλές γυναίκες, που ακολούθησαν τον Ιησού από τη Γαλιλαία, με κυριότερες τη Μαρία τη Μαγδαληνή, την Ιωάννα και τη Μαρία του Ιακώβου (κγ΄55-56, κδ΄10). Αυτές πήγαν στο μνημείο «όρθρου βαθέος» (βαθειά χαράματα), βρήκαν το λίθο του μνήματος παραμερισμένο, μπήκαν μέσα, το σώμα έλειπε και ενώ απορούσαν, εμφανίστηκαν δύο άντρες με αστραφτερές στολές, που είπαν: Τι ζητάτε τον ζωντανό ανάμεσα στους νεκρούς. Δεν είναι εδώ. Αναστήθηκε. Θυμηθείτε που σας έλεγε στην Γαλιλαία, ότι θα αναστηθεί την τρίτη μέρα… Οι γυναίκες είπαν στους μαθητές αυτά που είδαν και άκουσαν, αλλά εκείνοι δεν πίστεψαν. Ο Πέτρος πήγε στον τάφο, έσκυψε από τη θύρα και είδε τους νεκρικούς επιδέσμους χωρίς το σώμα. Μετά γύρισε απορημένος στο κατάλυμά του.

δ΄)Στο Κατά Ιωάννην, κ΄, το πρωί της πρώτης μέρας της εβδομάδας, ενώ ήταν ακόμα σκοτάδι, η Μαρία η Μαγδαληνή πήγε στο μνημείο και είδε τον λίθο της θύρας βγαλμένο. Πήγε στον Πέτρο και τον άλλο μαθητή που αγαπούσε ο Ιησούς και τους είπε ότι πήραν τον κύριο από τον τάφο και δεν ξέρουμε πού τον έβαλαν. Έτρεξαν οι δύο κι έφτασε πρώτος ο άλλος μαθητής κι έσκυψε και είδε τους νεκρικούς επιδέσμους. Ο Πέτρος μπήκε μέσα, είδε  τους επιδέσμους και χωριστά από αυτούς διπλωμένο το κάλυμμα της κεφαλής. Μπήκε μέσα κι ο άλλος και είδε και πίστεψε. Μετά έφυγαν. Όμως η Μαγδαληνή στεκόταν έξω από το μνημείο και είδε μέσα δύο λευκοντυμένους αγγέλους καθισμένους έναν προς το κεφάλι και έναν προς τα πόδια, εκεί όπου ήταν το σώμα του Ιησού. Αυτοί της είπαν: -Γιατί κλαις; Απάντησε: -Γιατί πήραν τον κύριό μου και δεν ξέρω πού τον έβαλαν. Συγχρόνως στράφηκε πίσω και είδε τον Ιησού. Τον πέρασε για κηπουρό και του ζήτησε να της πει πού μετέφερε το σώμα. Ο Ιησούς της είπε:-Μαρία! Κι αυτή τον αναγνώρισε. Αλλά δεν την άφησε να τον αγγίξει, γιατί δεν είχε ακόμη ανεβεί στον πατέρα του. Την έστειλε μόνο να πει στους μαθητές ότι ανεβαίνει στον πατέρα θεό κι η Μαγδαληνή υπάκουσε.

Από τη σύγκριση των 4 διηγήσεων προκύπτουν  οι εξής κυριότερες διαφορές. Στις γ΄ και δ΄  ήταν ακόμη σκοτάδι, όταν οι μυροφόρες πήγαν στο μνημείο.  Στην α΄ μόλις είχε αρχίσει να φέγγει, ενώ στη γ΄ είχε ανατείλει ο ήλιος. Οι γυναίκες στην α΄ ήταν 2, στη β΄ 3, στη γ΄  πολλές, στη δ΄μία. Ο σεισμός και η αφαίρεση του λίθου από τη θύρα έγινε μπροστά στις μυροφόρες στην α΄διήγηση («και ιδού, σεισμός εγένετο…»). Οι άγγελοι ήταν στην α΄και β΄ένας, στη γ΄και δ΄ 2. Η συνάντηση του Ιησού με τη Μαγδαληνή υπάρχει μόνο στη δ΄. Στην α΄ ο Ιησούς εμφανίστηκε στις 2 Μυροφόρες κι αυτές του κράτησαν τα πόδια και τον προσκύνησαν, ενώ στη δ΄ ο Ιησούς απαγορεύει στη Μαγδαληνή να τον αγγίξει. Στη γ΄ μόνο ο Πέτρος πήγε να δει τον άδειο τάφο, ενώ στη δ΄ συνοδεύεται από τον Ιωάννη. Η παραγγελία για συνάντηση με τον  Ιησού στη Γαλιλαία υπάρχει μόνο στην α΄ και β΄ διήγηση…  Ένας προσεκτικός αναγνώστης μπορεί να διακρίνει και άλλες διαφορές, ωστόσο αυτές αρκούν για να δείξουν κατά πόσο είναι αξιόπιστες οι πληροφορίες των ευαγγελίων. Οι ιεροκήρυκες αναμειγνύουν τις 4 διηγήσεις των κανονικών ευαγγελίων, τις ερμηνεύουν (=διορθώνουν), ώστε να μην αντιφάσκουν και προσθέτουν πληροφορίες από τα αντικανονικά ευαγγέλια και την ιερά παράδοση, για να εξηγήσουν τα προβληματικά σημεία.